Aster gawędka

Aster gawędka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	aster
Gatunek	aster gawędka
	Nazwa systematyczna
	Aster amellus L.; Sp. pl. 2:873. 1753
Synonimy
	Aster amelloides Besser;
	Aster amelloides Besser;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aster gawędka (Aster amellus) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w stanie dzikim w środkowej, południowej i wschodniej Europie oraz w zachodniej Azji (Kaukaz, Turcja, Czelabińsk, Kazachstan)^[3]^[4]. W Polsce przebiega północna granica zasięgu tego gatunku. Występuje w pasie wyżyn od Śląsko-Krakowskiej poprzez Małopolską po Wyżynę Lubelską i Roztocze. Dalej na północy rośnie rzadziej wzdłuż dolin rzek (Bugu, dolnej Wisły, Noteci, Warty i dolnej Odry) oraz na Pojezierzu Mazurskim i Nizinie Północnopodlaskiej^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca do 60 cm wysokości. Z rozgałęzionego kłącza wyrasta co roku jeden lub kilka pędów. Łodygi są prosto wzniesione lub łukowato podnoszące się, rozgałęziające się w górnej połowie. Łodyga jest zielona lub czerwono nabiegła, w dole odstająco, a w górze przylegająco owłosiona^[6].
Liście: Odziomkowe są łopatkowe, u nasady zwężone w długi ogonek. Łodygowe liście są lancetowate, zwężone w krótki ogonek, najwyższe są siedzące. Liście osiągają do 10 cm długości i 2,5, rzadko 3 cm szerokości. Są całobrzegie, rzadko z pojedynczymi, grubymi ząbkami, trójnerwowe, szorstko owłosione (włoski szczecinkowate, odstające)^[6].
Kwiaty: Zebrane w okazałe koszyczki o średnicy 3,5–5 cm. Okrywa złożona z kilku szeregów listków osiągających 7 mm długości i 2 mm szerokości. Zewnętrzne listki okrywy są zielone i mają zmienny kształt – od jajowatego z zaostrzonym końcem do łopatkowatego z tępym końcem. Zmienne jest też ich owłosienie – bywają nagie lub gęsto owłosione. Wewnętrzne listki okrywy są błoniaste, zwykle z fioletowymi końcami. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie, zwykle fioletowe lub niebieskie. Mają języczek do 20 mm długości i do 2,5 mm szerokości. Wewnętrzne kwiaty rurkowate, obupłciowe są żółte. Ich rurki osiągają do 4 mm i zakończone są 5 ząbkami o długości 1 mm^[6].
Owoce: Niełupki o długości 3–4 mm z białawym lub rudym puchem kielichowym o długości 4–6 mm^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina. Kwitnie od lipca do września, jest owadopylny, kwiaty przedprątne, zapylane są przez muchówki i błonkówki^[7]. Nasiona rozsiewa wiatr.
Siedlisko: miejsca nasłonecznione, suche, gleby żyzne, bogate w wapń. Rośnie na słonecznych wzgórzach, skałach, w widnych zaroślach. Gatunek kserotermiczny.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Cirsio-Brachypodion pinnati, Ass. Inuletum ensifoliae^[8].
Liczba chromosomów 2n= 18 (36,54)^[9].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce od 2004 ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[10]. W ostatnich latach wyraźnie spada liczba naturalnych stanowisk. Zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie muraw kserotermicznych, w których występuje, przez krzewy i drzewa, a także ich wykorzystywanie gospodarcze^[11].

Zastosowanie i uprawa

Zastosowanie: Roślina ozdobna uprawiana na kwiaty cięte i na rabatach. W ogrodnictwie uzyskano wiele różnobarwnych kultywarów, m.in.: 'King George' o ciemnofioletowych kwiatach, 'Violet Quen' o jasnofioletowych kwiatach, czy 'Sonia' o jaskraworóżowych kwiatach^[12].
Sposób uprawy: Przez podział w okresie wiosny (kwiecień, maj) lub ewentualnie przez sadzonki pobierane w maju. Co 4 – 5 lat wymaga rozsadzania, gdyż bryła korzeniowa nadmiernie zagęszcza się. Roślina w Polsce w pełni mrozoodporna (strefy mrozoodporności 3-9)^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ Aster amellus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-11-07] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 78, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d KrzysztofK. Rostański KrzysztofK., Aster L., Aster, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 127-130 .
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Halina Pięknoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[powo-4] Aster amellus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-11-07] .

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 78, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[rostanski-6] KrzysztofK. Rostański KrzysztofK., Aster L., Aster, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 127-130 .

[7] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[11] Halina Pięknoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[E-12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]