Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bielsku Podlaskim

Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
*Preczystieńska Cerkow*
	nr rej. A-38 z dnia 29.10.1966.
	konkatedra
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Bielsk Podlaski
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	warszawsko-bielska
Katedra	od 1951
Wezwanie	Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
Wspomnienie liturgiczne	8/21 września;; 2. niedziela czerwca (Bielskiej Ikony Matki Bożej)
	Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne ikony	Bielska Ikona Matki Bożej
Historia
Data zakończenia budowy	XVII/XVIII w., 1774
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Fundator	Wasylisa Holszańska
Dane świątyni
Świątynia; • materiał bud.	; • drewno
Liczba ikonostasów	1
Ołtarz; • liczba ołtarzy; • wezwania ołtarzy bocznych	; 2; św. Anny
Liczba naw	3
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; wolnostojąca, drewniana
	Położenie na mapie Bielska Podlaskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie Polski Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie powiatu bielskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	52°46′03,4″N 23°11′43,0″E/52,767611 23,195278
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (Preczystieńska) – prawosławna cerkiew konkatedralna i parafialna w Bielsku Podlaskim. Należy do dekanatu Bielsk Podlaski diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia znajduje się przy ulicy Jagiellońskiej.

Historia

Pierwszą świątynię pod tym wezwaniem w Bielsku można odnosić prawdopodobnie do świątyni zniszczonej wraz z bielskim grodem w czasie najazdu tatarskiego w 1240. Przed 1289 książę włodzimierski Włodzimierz Wasylkowicz dla odbudowanej już cerkwi przekazał swój dar „w postaci ksiąg i ikon” o czym wspomina wzmianka z Latopisu Halicko-Wołyńskiego.

Następna wzmianka o cerkwi pod tym samym wezwaniem pochodzi z II połowy XV w., gdy księżna Wassa ufundowała cerkiew zamkową. Wassa zmarła przed 1484 i ciało fundatorki zostało pogrzebane pod prezbiterium cerkwi. Decyzja Aleksandra Jagiellończyka z 1506 o przeniesieniu świątyni z Góry Zamkowej na Stare Miasto (dzisiaj ulica Jagiellońska) została zrealizowana dopiero w 1562 i wtedy wzniesiono ją na nowo^[1]. Wraz z cerkwią zostało uroczyście przeniesione i ciało fundatorki, księżnej Wassy.

W 1596 cerkiew stała się świątynią unicką^[1]. W 1637 wzmiankowano, że cerkiew jest zrujnowana i są czynione starania by ją wyremontować. W 1727 r. wzmiankowano jako obiekt w złym stanie^[1].

Obecnie istniejąca cerkiew wzniesiona została w XVII w. lub w 1774 r. podczas generalnego remontu^[1] i jest najstarszą drewnianą świątynią w mieście. W 1790 dobudowano aneks do prezbiterium mieszczący boczny ołtarz św. Anny^[1]. W 1839 (w myśl ustaleń synodu połockiego) władze rosyjskie odebrały cerkiew unitom i przekazały prawosławnym. W 1875 i 1932 r. przeprowadzono remont. W 1944 r. częściowo uszkodzona w wyniku bombardowania^[1].

Świątynię remontowano w latach 1944, 1968 i ostatnio w 2001–2006^[1]. Cerkiew od 1951 pełni funkcję drugiej katedry biskupiej diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

20 sierpnia 2016 świątynię odwiedził patriarcha antiocheński Jan X^[2], a 21 września 2018 r. – patriarcha aleksandryjski Teodor II^[3].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 29 października 1966 pod nr A-38^[4].

Architektura

Budowla drewniana, zrębowa, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta, z zamkniętym prosto prezbiterium i prostokątną zakrystią. Trójnawowa z wieżą frontową. Oddzielnie stojąca dzwonnica jest również konstrukcji zrębowej. Do 1968 r. nad dachem wznosiła się jeszcze barokowa wieżyczka na sygnaturkę z XVIII wieku, ujęta na narożach wolutowymi spływami^[1]. W 2001 r. dobudowano aneks po stronie południowej prezbiterium^[1]. W 2002 wymieniono zabytkowe hełmy na nowe (o cebulastym kształcie) oraz dobudowano nową kopułę nad częścią ołtarzową. W 2003 roku wymieniono oszalowanie^[1].