Spis treści
Chemik Bydgoszcz
Stadion Chemika Bydgoszcz | |
Pełna nazwa |
Bydgoski Klub Sportowy „Chemik” |
---|---|
Data założenia |
1949 |
Państwo | |
Siedziba | |
Adres |
ul. Glinki 79 |
Prezes |
Marcin Ossowski |
Wiceprezes |
Michał Sztybel |
Sekcje | |
| |
Strona internetowa |
Bydgoski Klub Sportowy „Chemik” – bydgoski wielosekcyjny klub sportowy założony w 1949 roku jako Koło Sportowe Wisła przy Wytwórni Chemicznej nr 11 w Łęgnowie koło Bydgoszczy. Klub jest najbardziej znany z osiągnięć piłkarskich i siatkarskich, lecz posiadał na przestrzeni lat rozbudowany system, w którym znajdowały się sekcje: bokserska, brydża sportowego, kajakarska, lekkoatletyczna, strzelecka, szachowa, wioślarska, zapaśnicza, żeglarska.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki BKS Chemik były ściśle związane z Wytwórniami Chemicznymi w Łęgnowie, a w późniejszym okresie z Zakładami Chemicznymi Zachem[1]. Pierwsze kroki na niwie sportowej pracownicy Wytwórni Chemicznej nr 11 podjęli w 1949 roku. Zajęcia sportowe odbywały się w kompleksie drewnianych baraków przy torze regatowym w Łęgnowie. Tak utworzony zespół sportowy przyjął nazwę Koła Sportowego Wisła Łęgnowo z sekcją sportów wodnych (wioślarstwo, kajakarstwo, żeglarstwo)
W 1949 utworzono zrzeszenie sportowe Unia na bazie sześciu kół sportowych działających przy bydgoskich przedsiębiorstwach przemysłu chemicznego: Fabryce Kauczuku, Fabryce Sklejek, Wytwórni Chemicznej nr 9 w Łęgnowie, Wielkopolskiej Hucie Szkła, Zakładach Chemicznych Persie i Państwowej Fabryce Mebli Artystycznych[2]. Przy KS Unia założonym w 1951 przy Wytwórni Chemicznej nr 9 w Łęgnowie działały sekcje piłki nożnej i szachów, od 1952 – strzelecka, a rok później: piłki siatkowej, lekkiej atletyki i bokserska[1]. W 1954 przy ul. Hutniczej zbudowano prowizoryczne boisko piłkarskie otoczone bieżnią lekkoatletyczną[2].
Współpraca między Kołami Sportowymi Wisła i Unia ulegała ciągłemu zacieśnianiu. W efekcie, w 1955 roku doszło do fuzji obydwu Kół i powstania Klubu Sportowego Unia-Wisła Łęgnowo[1]. W 1958 rozwiązano sekcje: szachów, bokserską, strzelecką i lekkiej atletyki. W 1960 zmieniono nazwę klubu na Gryf Bydgoszcz, a w 1962 roku swoją działalność zakończyła sekcja piłki siatkowej. W 1963 w klubie działały tylko sekcje: piłki nożnej i sportów wodnych. Rok później powstała sekcja brydża sportowego. W 1964 z sekcji sportów wodnych wyodrębniono samodzielne sekcje: wioślarską (do 1971), kajakarską i żeglarską.
W 1969 roku zmieniono nazwę na KS Zachem, co miało podkreślić silne powiązanie organizacyjno- finansowe z zakładem zatrudniającym wówczas ok. 7 tys. osób[3]. W 1971 prezesem klubu został Czesław Kobus. Przystąpiono wówczas do rozbudowy kompleksu sportowego. Przy ul. Hutniczej uporządkowano boisko oraz wzniesiono trybuny dla widzów, a w latach 1972–1973 dokonano remontu przystani wodnej w Łęgnowie. W latach 1971–1973 wykonano koncepcję nowego ośrodka sportowego na Wyżynach. Składał się on ze stadionu piłkarskiego, boisk treningowych, budynku socjalno-administracyjnego oraz hali sportowej[1]. W 1977 jako pierwszy oddano do użytku stadion z dwoma ziemnymi trybunami dla widzów. W latach 70. wzrosła ranga klubu, co związane było z rozbudową bazy sportowej i podwyższeniem poziomu sportowego poszczególnych sekcji[1].
W 1976 nazwę klubu zmieniono na BKS Chemik, zatwierdzono statut oraz barwy – biały, niebieski i czerwony. W 1978 roku klub uzyskał osobowość prawną. W październiku 1980 rozpoczęto budowę hali sportowej i budynku socjalno-biurowego. W celu wygenerowania dodatkowych środków finansowych na te cel, na parkingu klubowym rozpoczęto organizowanie giełdy samochodowej, a następnie towarowej, która funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Budynek oddano do użytku w 1983 roku, a halę sportową rok później. Z powodu braku funduszy nie zrealizowano budowy basenu pływackiego.
Od przełomu lat 60. i 70. XX w. aktywnie działały sekcje: żeglarska, brydżowa i piłki nożnej. W 1975 Romuald Knasiecki zdobył złoty medal w bojerowych mistrzostwach świata[1]. W 1975 reaktywowano sekcję siatkówki mężczyzn[1]. W 1980 roku działalność zakończyła sekcja żeglarska. Dwa lata później doszło do fuzji Chemika z KS Formet, na skutek której w struktury klubu weszły sekcje: szachowa i zapaśnicza. Od września 1983 po reaktywacji sekcji lekkoatletycznej, w klubie działało 6 sekcji sportowych: piłki nożnej, piłki siatkowej, szachów, brydża sportowego, zapasów i lekkiej atletyki.
W latach 80. i 90. wysoki poziom sportowy utrzymywali szachiści, którzy grali w ekstraklasie i byli wielokrotnymi medalistami mistrzostw Polski. W ekstraklasie kilka sezonów grali również brydżyści sportowi. Siatkarze grali w lidzie regionalnej, od 1988 w II lidze, od 1993 w I lidze. Kilka sezonów na zapleczu ekstraklasy spędzili piłkarze.
Pod koniec lat 80. z powodu trudności finansowych przekazano na rzecz KS Gwiazda sekcję zapaśniczą, a na rzecz Zakładów Chemicznych Zachem – kompleks sportowy na okres 5 lat. W 1992 sekcje brydża sportowego, szachów i lekkiej atletyki przeszły na samofinansowanie. Dwie pierwsze sprostały wyzwaniu, ale sekcja lekkiej atletyki została rozwiązana. W klubie pozostały 4 sekcje: piłki nożnej, piłki siatkowej, szachów i brydża sportowego.
W 1999 zarząd klubu zdecydował o sprzedaży części gruntu poza stadionem, na którym w 2007 wzniesiono wielorodzinne budynki mieszkalne. W 2006 kompleks sportowy skomunalizowano. Po awansie siatkarzy do Polskiej Ligi Siatkówki nastąpiła konieczność powołania sportowej spółki akcyjnej z udziałem seniorskiego zespołu. W 2007 akcjonariuszami nowo powstałej spółki Łuczniczka Bydgoszcz został magistrat Bydgoszczy (85% udziałów) i BKS Chemik (15%).
W 2009 wyremontowano halę sportową, w której miały rozgrywać mecze koszykarki Artego Bydgoszcz. W 2010 otwarto nowe, pełnowymiarowe boisko ze sztuczną nawierzchnią i oświetleniem w miejscu dawnego boiska treningowego. Obok przygotowano teren do budowy kolejnego boiska z nawierzchnią naturalną.
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]- 1949–1954 – KS Wisła Łęgnowo (przy Wytwórni Chemicznej nr 11) oraz KS Unia Łęgnowo (przy Wytwórni Chemicznej nr 9)
- 1955–1960 – Klub Sportowy Unia-Wisła Łęgnowo
- 1960–1969 – KS Gryf Bydgoszcz
- 1969–1975 – KS Zachem Bydgoszcz
- od 1975 – BKS Chemik
Kompleks sportowy Chemika
[edytuj | edytuj kod]Pierwszymi obiektami sportowymi klubu, wzniesionymi w latach 50. była przystań kajakowo-żeglarska przy torze regatowym w Brdyujściu oraz boisko piłkarskie z drewnianymi trybunami przy ul. Hutniczej. W latach 1974–1984 przy udziale społeczeństwa (czyny społeczne) oraz zakładów przemysłu chemicznego zbudowano stadion piłkarski z boiskami treningowymi, budynkiem socjalno-administracyjnym oraz halą sportową. Cały kompleks został zaprojektowany przez inż. arch. A. Pietrzaka i obejmował również basen pływacki i kąpielisko otwarte. W 2004 stadion nazwano imieniem Czesława Kobusa – długoletniego prezesa klubu. Kompleks obiektów klubowych obejmuje:
- Stadion im. Czesława Kobusa
- Pełnowymiarowe boisko ze sztuczną nawierzchnią, spełniające wymogi FIFA.
- Halę sportową mogącą pomieścić 440 osób oraz mniejszą salę gimnastyczną
- Nowe boisko z naturalną nawierzchnią – w przygotowaniu
Władze klubu
[edytuj | edytuj kod]Prezesi
[edytuj | edytuj kod]- 1955–1957 – Zdzisław Lorenc
- 1958–1963 – Leon Wdowiak
- 1963–1971 – Józef Bartosik
- 1971–1988 – Czesław Kobus
- 1988–2015 – Andrzej Będziński
- 2015–2017 – Piotr Florek
- od 2017 – Marcin Ossowski
Zarząd klubu
[edytuj | edytuj kod]- Prezes Zarządu: Marcin Ossowski
- Wiceprezes: Michał Sztybel
- Wiceprezes: Piotr Sieńko
- Sekretarz – Arkadiusz Pruss
- Skarbnik – Krzysztof Dereziński
- Członkowie Zarządu: Andrzej Będziński, Grzegorz Ibron, Dominik Malicki.
- Komisja Rewizyjna: Robert Kaźmierczak, Dariusz Omniczyński, Krzysztof Szkaradek.
- Sąd Koleżeński: Zbigniew Frasz, Krzysztof Kroszel, Jan Lesiuk, Bartosz Rudziński.
Sportowcy Chemika Bydgoszcz
[edytuj | edytuj kod]Wychowankowie sekcji siatkarskiej klubu uczestniczyli w Letnich Igrzyskach Olimpijskich :
- Michał Winiarski w Pekinie 2008 (w barwach Itas Diatec Trentino Volley) oraz w Londynie 2012 (w barwach Skry Bełchatów)
- Dawid Konarski w Rio de Janeiro 2016 (w barwach ZAKSY Kędzierzyn-Koźle)
Osiągnięcia sportowe
[edytuj | edytuj kod]Mistrzowie świata
[edytuj | edytuj kod]- siatkówka
- Michał Winiarski – mistrz świata juniorów (2003)
- szachy
- Małgorzata Wiese-Jóźwiak – brąz w drużynie na olimpiadzie szachowej 1980
- Jolanta Rojek – wicemistrzyni świata juniorek 1981
- Joanna Sadkiewicz – brąz MŚ juniorek (1983)
- żeglarstwo
- Henryk Kowalski – wicemistrzostwo świata w klasie cadet (1966)
- żeglarstwo lodowe
- Romuald Knasiecki – mistrz świata w klasie bojerów DN (1976)
Mistrzowie Europy
[edytuj | edytuj kod]- siatkówka
- Michał Winiarski – wicemistrz świata juniorów (2001)
- szachy
- Małgorzata Wiese-Jóźwiak – srebrny i brązowy medal ME juniorek (1979,1981)
- Łukasz Licznerski – mistrz Europy juniorów z drużyną (2013)
Osiągnięcia drużynowe
[edytuj | edytuj kod]- siatkówka – mistrzostwo Polski juniorów (2008)
- Łuczniczka Bydgoszcz – 4. miejsce w ekstraklasie siatkówki mężczyzn (2013), półfinał Pucharu Polski (2010, 2013), półfinał Pucharu Challenge siatkarzy (2013), mistrz Polski Młodej Ligi (2012)
- szachy
- seniorzy – wicemistrz Polski seniorów (1984), dwukrotnie brąz (1982, 1983)
- juniorzy – drużynowy mistrz Polski (1983,1984), wicemistrz (1982, 1985), wicemistrz Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (1984)
- szachy błyskawiczne – drużynowy mistrz Polski kobiet (1984), wicemistrz MP kobiet (1983), wicemistrz MP mężczyzn (2014)
Osiągnięcia indywidualne
[edytuj | edytuj kod]- brydż sportowy
- Joanna i Krzysztof Gusowscy – brązowy medal MP Par Mikstowych (2003)
- piłka nożna
- Leszek Kozłowski – brązowy medal Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (reprezentacja województwa, 1989)
- piłka siatkowa
- Piotr Kołtuński, Konrad Andrulewicz, Kuba Białas, Dawid Konarski, Łukasz Krawczuk, Łukasz Owczarz, Wojciech Kozłowski, Dominik Walenciej, Mateusz Borucki, Paweł Wajnert, Łukasz Tylicki, Marek Szczechowicz, trener Tomasz Zaczek – brązowy medal Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży (reprezentacja województwa, 2007)
- szachy
- Andrzej Maciejewski – wicemistrz Polski seniorów (1973) i juniorów (1971), mistrz Polski w szachach szybkich (1989)
- Jerzy Pokojowczyk – wicemistrz (1976), brąz (1981)
- Waldemar Hanasz – mistrz Polski juniorów (1975)
- Małgorzata Wiese-Jóźwiak – mistrzyni Polski (1985), 6-krotna wicemistrzyni (1978,1982,1983,1986,1988,1990), 2-krotnie brąz (1977,1980), mistrzyni Polski juniorek (1975)
- Ewa Kaczmarek – mistrzyni Polski juniorek (1979–1983)
- Krzysztof Żołnierowicz – mistrz Polski w szachach błyskawicznych (1990), wicemistrz w szachach szybkich (1989), wicemistrz Polski juniorów (1981)
- Robert Ciemniak – mistrz Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (1991), wicemistrz (1990), mistrz Polski juniorów U-20 (1992), brązowy medal MP juniorów U-18 (1992)
- Waldemar Kozłowski – brązowy medal na Międzynarodowych MP (1987)
- Jarosław Jakubowski – brązowy medal na Młodzieżowych MP (1989)
- Ewa Kaczmarek – brązowe medale Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (1982, 1983)
- zapasy
- Edward Wojtasik – wicemistrz Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (1983 i 1985), brązowy medal OSP (1984), wicemistrz Polski (1987)
- Jacek Karczewski – brązowy medal MP (1987), brązowy medal Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży (1984 i 1986)
- żeglarstwo
- Aleksander Tuszyński – wicemistrz Polski w klasie Finn (1963)
- Romuald Knasiecki – mistrz Polski seniorów w klasie Finn (1976), wielokrotny mistrz Polski w klasie Omega (lata 80. XX w., 1997, 2000, 2003)
- Maciej Witkowski i Wojciech Jasiecki – brązowy medal Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży w żeglarstwie klasa 420 (1979)
Sekcje
[edytuj | edytuj kod]Od 1992 w klubie czynne są cztery sekcje:
Wcześniej w klubie uprawiano również wioślarstwo (1949–1971), żeglarstwo (1950–1980), kajakarstwo (1949–1980), strzelectwo (1952–1958), lekkoatletykę (1953–1958, 1983–1992), boks (1953–1958) i zapasy (1982–1989).
Siatkówka
[edytuj | edytuj kod]Sekcja amatorskiej siatkówki istniała w latach 1953–1962[1], reaktywowana w 1975. Męska drużyna Chemika do 1988 z przerwami uczestniczyła w rozgrywkach regionalnych, od 1984 we własnej hali sportowej. Lata 1989–1993 spędziła w II lidze, a 1999–2005 na zapleczu ekstraklasy[4]. W sezonie 2005/2006 siatkarze awansowali do Polskiej Ligi Siatkówki. Wymogi formalne tym związane spełniono zakładając sportową spółkę akcyjną, która występowała pod nazwą Delecta Bydgoszcz, w latach 2013–2015 Transfer Bydgoszcz, a od 2015 roku – Łuczniczka Bydgoszcz. W latach 2007–2016 klub osiągnął kilka sukcesów, m.in. w 2013 roku – 4. miejsce w ekstraklasie siatkówki, dwukrotnie dochodząc do półfinału Pucharu Polski (2010, 2013) oraz Pucharu Challenge siatkarzy (2013). W 2012 został mistrzem Polski Młodej Ligi. Wychowankiem i zawodnikiem Chemika był m.in. Dawid Konarski, czy też Michał Winiarski, długoletni zawodnik i kapitan reprezentacji Polski (212 spotkań), mistrz świata juniorów (2003) i seniorów (2014). W latach 2011–2013 w drużynie Łuczniczki grał późniejszy trener kadry Polski Stéphane Antiga. Trenerami zespołu byli m.in. były selekcjoner kadry narodowej Waldemar Wspaniały, trener reprezentacji Niemiec Vital Heynen, czy Piotr Makowski[1].
Pod nazwą Chemik Bydgoszcz występuje kilka drużyn młodzieżowych, m.in. w III lidze siatkówki. Ich sukcesy to czołowe miejsca mistrzostw Polski juniorów, kadetów i młodzików w latach 2007–2016[5].
Rozgrywki seniorów Chemika Bydgoszcz[6]:
Sezony | Rozgrywki |
1975–1978 | rozgrywki regionalne |
1978–1980 | II liga |
1980–1987 | rozgrywki regionalne (w latach 1982, 1983 i 1986 udział w eliminacjach o awans do II ligi) |
1987/1988 | rozgrywki regionalne, awans do II ligi |
1989–1993 | II liga |
1993/1994 | I liga, spadek do II ligi |
1994–1999 | II liga |
1999–2005 | I liga |
2005/2006 | I liga, awans do ekstraklasy |
od 2006 | rozgrywki w ekstraklasie siatkówki mężczyzn jako spółka akcyjna Łuczniczka Bydgoszcz |
Piłka nożna
[edytuj | edytuj kod]Sekcja piłki nożnej istnieje od 1951 roku. W latach 50. i 60. piłkarze Chemika grali w rozgrywkach regionalnych, w B- lub A-klasie. Awans sportowy zanotowano w połowie lat 70. po budowie stadionu piłkarskiego na Wyżynach wraz z kompleksem boisk treningowych.
Drużyna seniorów Chemika była 3-krotnie w sezonach 1979/1980 oraz 199l/1992 i 1992/1993 uczestnikiem rozgrywek II ligi (zaplecza ekstraklasy). Największym sukcesem zespołu było 5. miejsce w II lidze w sezonie 1991/1992. Poza tym grała najczęściej w III lidze, na krótko spadając do IV, bądź V ligi (2012–2015). Równolegle trenowały grupy juniorów i młodzików. Wśród wychowanków klubu byli m.in. reprezentanci kraju: Stefan Majewski i Adam Kęsy[1]. W 2016 klub zajmował 124 miejsce w tabeli wszech czasów polskiej I ligi piłkarskiej. W sezonie 2017/2018 drużyna występuje w IV lidze.
Szachy
[edytuj | edytuj kod]Sekcja szachowa w KS Unia Łęgnowo istniała w latach 1950–1958[1]. W 1982 BKS Chemik przejął od KS Formet w Bydgoszczy drużynę ligową, która straciła oparcie finansowe[7]. Wraz z nią do klubu trafili zawodnicy i renomie ogólnopolskiej, m.in.: Małgorzata Wiese-Jóźwiak (pięciokrotna uczestniczka olimpiad szachowych, brązowa medalistka w drużynie z 1980, 9-krotna medalistka mistrzostw Polski, mistrzyni Polski z 1985), Jerzy Pokojowczyk (dwukrotny uczestnik olimpiad szachowych) i Andrzej Maciejewski (mistrz krajowy, wicemistrz Polski z 1973). W latach: 1982–1991, 1993–1994 i 1996 drużyna Chemika brała udział w rozgrywkach ekstraklasy szachowej[8]. Dorobkiem klubu są medale DMP: srebrny (1984) i dwa brązowe (1982, 1983). Chemik Bydgoszcz jest rekordzistą w Bydgoszczy pod względem ilości startów w ekstraklasie. Poza tym szachiści klubu odnosili wiele sukcesów w kraju w rozgrywkach zespołowych (4-krotny medalista w latach 1982–1985) i indywidualnych juniorów i w grze błyskawicznej[4]. W DMP w szachach błyskawicznych zdobyli 4 medale: złoty (1984 kobiety), dwa srebrne (1983 kobiety i 2014 mężczyźni) i brązowy (2013 mężczyźni). Do wyróżniających się wychowanków klubu należeli: Robert Ciemniak, Krzysztof Żołnierowicz, Danuta Konieczka i Ewa Kaczmarek i inni[1]. Od 2004 klub występuje w II lidze[9].
Miejsca szachistów Chemika w Drużynowych Mistrzostwach Polski[8]:
Brydż sportowy
[edytuj | edytuj kod]Sekcję brydża sportowego założono w 1964. W tym okresie popularność dyscypliny szybko rosła. W 1968 drużyna awansowała do II ligi, osiągając na długie lata najwyższy poziom w Bydgoszczy[1]. W sezonach 1984/1985, 1994/1995 oraz 1999/2000 drużyna Chemika uczestniczyła w rozgrywkach ekstraklasy, a pozostałe spędziła na jej zapleczu. Spośród nich członkami kadry narodowej byli: Lech Łaniewski, Jarosław Michałowski i inni[1]. Zawodnicy sekcji brydża sportowego reprezentują klub w I lidze rozgrywek pod nazwą Chemik Megazec Bydgoszcz.
Żeglarstwo
[edytuj | edytuj kod]Żeglarze dołączyli w 1950 roku do założonej rok wcześniej w KS Wisła sekcji sportów wodnych. W 1965 po likwidacji tej sekcji, wyodrębniła się samodzielna wyczynowa sekcja żeglarska. W jej barwach w 1966 Henryk Kowalski zdobył wicemistrzostwo świata w klasie cadet[10], a w 1976 Romuald Knasiecki wywalczył tytuł mistrza Polski oraz mistrza świata w żeglarstwie bojerowym[4]. 30 kwietnia 1980 roku sekcja wraz z dobytkiem została przekazana bydgoskiemu Yacht Klubowi Polskiemu.
Wioślarstwo
[edytuj | edytuj kod]Wioślarzy, kajakarzy i żeglarzy zrzeszała założona w 1949 sekcja sportów wodnych w KS Wisła. W 1965 wydzielono z niej samodzielną sekcję wioślarską. Ze względu na coraz mniejszą liczbę chętnych, sekcję rozwiązano w 1971 roku. Sprzęt przekazano do WKZZ w Bydgoszczy, za co klub otrzymał środki finansowe na zakup łodzi żeglarskiej typu Cadet.
Kajakarstwo
[edytuj | edytuj kod]Wioślarzy, kajakarzy i żeglarzy zrzeszała założona w 1949 sekcja sportów wodnych w KS Wisła. W 1965 wydzielono z niej samodzielna sekcję kajakarską, która prowadziła działalność ukierunkowaną na turystykę wodną, organizowała m.in. spływy Brdą.
Lekkoatletyka
[edytuj | edytuj kod]Sekcję lekkoatletyczną założono w 1953. Głównym inicjatorem jej powstania był Wiesław Pawłowski. Reaktywowano ją w 1983 roku. Z powodu problemów finansowych, została ostatecznie rozwiązana w 1992 roku.
Strzelectwo
[edytuj | edytuj kod]Sekcja strzelectwa sportowego powstała w 1952 roku. Z najlepszych zawodników utworzono reprezentację wojewódzką ZS Unia. Rozwiązano ją w 1958 roku.
Zapasy
[edytuj | edytuj kod]Sekcję zapaśniczą przejęto w lipcu 1982 od zlikwidowanego klubu KS Formet. Zawodnicy uczyli się w Szkołach Podstawowych nr 3, 13, 25, 42, Zespole Szkół Mechanicznych nr 2, Zespole Szkół Elektrycznych i Zespole Szkół Budowlanych. W 1989 roku sekcja została przekazana Klubowi Sportowemu Gwiazda.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Encyklopedia Bydgoszczy, t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN 978-83-926423-3-6, s. 245.
- ↑ a b Kultura fizyczna w Bydgoszczy (1945–1956). [w:] Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945–1956. Praca zbiorowa. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 2015. ISBN 978-83-60775-44-8, s. 493–522.
- ↑ Kamosiński Sławomir , Jakość produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 180–234, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790 .
- ↑ a b c Tomasz Malinowski, Zbigniew Smoliński, Zbigniew Urbanyi: Ważniejsze osiągnięcia sportowców woj. bydgoskiego w latach 1957–1986, [w:] 100 lat sportu na Kujawach i Pomorzu. Praca zbiorowa pod red. Prof. dr hab. Włodzimierza Jastrzębskiego. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej oddział w Bydgoszczy 1993.
- ↑ http://www.luczniczkabydgoszcz.pl/rozgrywkimlodziezowe/Sukcesy,21996 dostęp 2017-03-13.
- ↑ http://www.luczniczkabydgoszcz.pl/rozgrywkimlodziezowe/Historia,45 dostęp 2017-03-13.
- ↑ Encyklopedia Bydgoszczy, t. 1. praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Jastrzębskiego. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2011. ISBN 978-83-926423-3-6, s. 267.
- ↑ a b Historia startów klubów bydgoskich w I lidze szachowej w latach 1949–2012 na stronie https://web.archive.org/web/20170402191444/http://kpzszach.pl/images/inne/historia/artykul_I_liga_bydgoszcz.pdf.
- ↑ Jerzy Długosz: Tradycje szachowe Bydgoszczy, [w:] Kalendarz Bydgoski 1991.
- ↑ Zbigniew Urbanyi, Zbigniew Smoliński: Bydgoszcz jako ośrodek sportowy, [w:] Kronika Bydgoska III.