Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie

Kościół św. Michała Archanioła
w Dębnie Podhalańskim

nr rej. 115/8/56 z dnia 28.03.1956
kościół parafialny
Elewacja boczna
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Dębno Podhalańskie
Adres	ul. Kościelna 39, 34-434 Dębno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Michała Archanioła w Dębnie
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Historia Data zakończenia budowy XV wiek
Dane świątyni Styl gotycki Świątynia • materiał bud. • drewno Wieża kościelna • liczba wież 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 3 Liczba naw 1 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 2 1
Położenie na mapie gminy wiejskiej Nowy Targ Dębno, kościół drewniany
Położenie na mapie Polski Dębno, kościół drewniany
Położenie na mapie województwa małopolskiego Dębno, kościół drewniany
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Dębno, kościół drewniany
49°27′59,43″N 20°12′43,08″E/49,466508 20,211967
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Drewniane kościoły południowej Małopolski^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1053
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2003 na 27. sesji
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kościół św. Michała Archanioła – gotycki, drewniany kościół parafialny w Dębnie Podhalańskim w powiecie nowotarskim, wpisany wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Pierwszy kościół w Dębnie wzniesiono prawdopodobnie w XIII wieku. Obecny kościół wybudowany został w II połowie XV w. na miejscu starszej świątyni. Z tego okresu pochodzą nawa i prezbiterium. Jest to świątynia orientowana o konstrukcji zrębowej. Wschodnia ściana, zamykająca prezbiterium, jest prostokątna. Prezbiterium jest prostokątne, zbliżone do kwadratu i ma wymiary 5 x 5,9 m, nawa główna o wymiarach 7 x 8,3 m o konstrukcji zrębowej pochodzi z drugiej połowy XV w. Stosunkowo niewysoka wieża z 1601 roku, o wysokości 15 metrów, o samoistnej konstrukcji słupowo-ramowej. Kościół nakryty jest jednokalenicowym, pokrytym gontem, dachem. Prezbiterium i nawę otaczają soboty, czyli kryte podcienia pochodzące z XVIII/XIX w.

Jest jednym z najlepiej zachowanych gotyckich drewnianych kościołów i jednocześnie jednym z najbardziej znanych polskich zabytków w kraju i za granicą (otrzymał jako jedyny drewniany kościół nominację w konkursie siedmiu cudów Polski), wyróżnia się wkomponowaną w krajobraz sylwetką (praktycznie niezmienioną od czasów budowy) i wyjątkowo cennym ruchomym wyposażeniem, a także unikatową polichromią patronową w układzie pasmowym pochodzącą z około 1500 roku, najstarszą z wykonanych na drewnie i w całości zachowanych w Europie^[1]. Jest to najlepiej zachowana tego rodzaju polichromia w Polsce. Wykonana w 33 kolorach przedstawia w 12 układach 77 motywów, z których najczęstsze to ornamenty roślinne i geometryczne, ale występują także wątki figuralne i zwierzęta, głównie jelenie. Szablony były wielokrotnie używane w różnych obiektach, te prawdopodobnie, ze względu na ich świecki charakter w dworach szlacheckich i magnackich^[2].

Uwagę zwraca wizerunek orła jagiellońskiego nad belką tęczową. Wieżę z pochyłymi ścianami, silnie zwężającymi się ku górze, wzniesiono w 1601 r. w konstrukcji słupowo-ramowej z izbicą. Dziś jest to jedna z najstarszych konstrukcji tego typu w Polsce (ocenia się, że starsza od niej jest tylko wieża kościoła w Binarowej). Dachy kościoła, zadaszenia i ściany wieży oraz jej hełm podbite są gontem, ściany izbicy wieży oszalowane zostały deskami z ozdobnie wyrzynaną koronką u dołu. We wnętrzu znajdują się cenne zabytki rzeźby i malarstwa gotyckiego. Do najcenniejszych należą:

• 
  Wnętrze
• 
  Elewacja frontowa
• 
  Ołtarz główny
• 
  Detal nad wejściem

• Ołtarz główny, stanowiący cenny zabytek malarstwa tablicowego. Jest tryptykiem z początku XVI w. W jego polu środkowym znajdują się wizerunki Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Michała Archanioła z mieczem i wagą oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej, na skrzydle lewym – św. Jana Ewangelisty oraz św. Stanisława, zaś na skrzydle prawym – św. Jana Chrzciciela oraz św. Mikołaja. Po zamknięciu widzimy sceny pasyjne: Chrystus w Ogrójcu, Ecce Homo, Biczowanie, Upadek pod krzyżem. Te malowidła są prawdopodobnie nieco późniejsze (ok. 1530), widać na nich wyraźny wpływ renesansu;
• Dwa ołtarze boczne wykonane w stylu barokowym. W lewym, z 1651 roku, znajduje się szafka z gotyckimi rzeźbami Matki Boskiej z Dzieciątkiem w części centralnej oraz świętych Cecylii i Katarzyny po stronie lewej, Barbary i Doroty po stronie prawej. Figury datowane są na około 1440 rok;
• Malowane gotyckie tabernakulum na północnej ścianie wykonane z drewna w XIV wieku;
• Krucyfiks z około 1380 roku na belce tęczowej. Prawdopodobnie jest to najstarszy zabytek w kościele. Niewykluczone, że był w wyposażeniu pierwszej świątyni w Dębnie. Jego ramiona są naturalnymi gałęziami drzewa. Na ich końcach, a także na dole umieszczono trzy koliste tarcze z godłami Ewangelistów. Po obu stronach krucyfiksu znajdują się drewniane figury Matki Bożej z lewej i św. Jana Ewangelisty z prawej strony;
• Posąg św. Mikołaja z gotyckiego ołtarza wykonany w 1420 roku. Obecnie znajduje się na północnej ścianie. Umieszczony jest w prostokątnym drewnianym pudle, na którego wewnętrznych ścianach namalowano wizerunki św. Szczepana oraz św. Wawrzyńca.
• Kopia pochodzącego z 1280 roku malowidła sztalugowego – najstarszego w Polsce. Malowidło wykonane na desce lipowej przedstawia św. Agnieszkę i św. Katarzynę trzymającą w rękach palmy. Oryginał został przeniesiony z kościoła do Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie.

Prócz tego w kościele zachowały się archaiczne elementy wyposażenia, w większości wykonane z desek pokrytych malowidłami. Kościół posiadał soboty od początku swego istnienia, jednak obecne wzniesiono na początku XIX wieku. Początkowo służyły przede wszystkim za ochronę podwaliny kościoła przed wodami opadowymi, a w latach późniejszych po podwyższeniu i zwiększeniu połaci dachowych także wiernym za schronienie^[3].

Atrakcją tego niezwykłego kościoła są dzwonki zazwyczaj leżące w prezbiterium. Są bardzo stare – mogły powstać nawet w XV wieku. Szczególna skala tego instrumentu, określana mianem gamy perskiej (dłuższe płytki dają wyższe tony), została uzyskana przez wykonanie płytek ze specjalnego stopu i zakopanie ich w ziemi na pewien czas^[1].

W kościele znajduje się również XVI-wieczna haftowana chorągiew wojenna z wizerunkiem św. Stanisława ze Szczepanowa. Wedle niepotwierdzonych przekazów zostawiły ją wojska Jana III Sobieskiego powracającego spod Wiednia po zwycięstwie nad Turkami.

Według dawnej klasyfikacji świątynię zaliczano do zabytków klasy zerowej. W 2003 roku cały obiekt wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia został zapisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, znajduje się też na szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego (Trasa III - Region Podhalańsko-Pieniński).

W serialu Janosik (1973) w kościele w Dębnie główny bohater brał ślub z Maryną. Jednak widzom pokazano aż trzy kościoły – inny, kiedy młodzi do niego wchodzili (kaplica na Polanie Chochołowskiej), kościół w Dębnie – gdzie odbywała się cała ceremonia i jeszcze inny, gdy z niego wychodzili.

Kościół dwukrotnie w latach 1996 i 1998 znalazł się na liście World Monuments Watch jako jeden ze stu cennych zabytków na świecie zagrożonych zniszczeniem^[4].

• Strona internetowa parafii
• Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie - panorama (dostęp: 06.08.2014)