Marian Bartoń
 pułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1944-1953, 1956-1968 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Późniejsza praca |
adwokat |
| Odznaczenia | |
        
| |
Marian Kazimierz Bartoń (ur. 14 stycznia 1912 we Lwowie, zm. 12 lutego 1975 w Warszawie) – pułkownik służby sprawiedliwości ludowego Wojska Polskiego, sędzia sądów wojskowych w okresie stalinizmu, orzekający kary śmierci w procesach politycznych żołnierzy i działaczy niepodległościowego podziemia antykomunistycznego, adwokat.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się jako syn Angelo Bartonia, robotnika kolejowego i Zofii z Orzelskich. Naukę rozpoczął w 1918 w szkole powszechnej, następnie uczęszczał do II Państwowego Gimnazjum im. Karola Szajnochy we Lwowie, a po jego ukończeniu do 1932 przebywał w seminarium duchownym i studiował teologię na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Pracował jako korektor w redakcjach gazet lwowskich. W 1935 rozpoczął studia na Wydziale Prawa UJK, które ukończył w 1940, już po agresji ZSRR na Polskę, okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną i przekształceniu UJK w uczelnię sowiecką - Uniwersytet im. Iwana Franki.
Bezpośrednio po aneksji Lwowa przez ZSRR wstąpił do Komsomołu, od 1940 należał do Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, został kandydatem na członka Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) – WKP(b). Bezpośrednio po ukończeniu studiów zaczął robić karierę w sądownictwie sowieckim na terenie tzw. Zachodniej Ukrainy. W październiku/listopadzie 1940 odbył praktykę w sądzie obwodowym we Lwowie. Już od listopada 1940 był sędzią w sądzie ludowym w Winnikach.
Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i rozpoczęciu okupacji niemieckiej pracował jako urzędnik w Ubezpieczalni Społecznej w Sądowej Wiszni. W lipcu 1944 powrócił do sądownictwa sowieckiego, pełnił ważną funkcję rewizora sądów ludowych w obwodzie lwowskim.
1 września 1944 wstąpił w Lublinie do Ludowego Wojska Polskiego, podając fałszywie, że przez II wojną światową posiadał stopień podporucznika rezerwy. Przez trzy miesiące dowodził plutonem w 9 zapasowym pułku piechoty. 1 grudnia 1944 przeniesiono go do Najwyższego Sądu Wojskowego (NSW), gdzie do 2 marca 1945 pełnił funkcję Inspektora ds. Sądownictwa Wojennego. Następnie był sędzią Sądu Wojskowego 2 Armii ludowego Wojska Polskiego. Od 18 sierpnia 1945 ponownie w Najwyższym Sądzie Wojskowym, jako sędzia tego sądu.
4 września 1945 otrzymał awans na stopień kapitana (z pominięciem stopnia porucznika), 29 grudnia 1945 - na stopień majora; 19 sierpnia 1946 na stopień podpułkownika i 22 lipca 1948 - na stopień pułkownika.
Już od jesieni 1944 wyznaczano go wielokrotnie na przewodniczącego składów orzekających w procesach politycznych dużego ciężaru gatunkowego. 5 grudnia 1944 trzyosobowy skład Wojskowego Sądu Garnizonowego w Lublinie pod przewodnictwem Bartonia orzekł karę śmierci wobec por. dr. Aleksandra Kielasińskiego, „Saby”, Naczelnego Lekarza Inspektoratu Lublin Armii Krajowej[1]. 8 grudnia 1944 Wojskowy Sąd Garnizonowy (WSG) w Lublinie pod jego przewodnictwem skazał na karę śmierci Zofię Pelczarską, członka Komend Inspektoratu i Obwodu AK Lublin - wyrok wykonano 18 grudnia 1944 na Zamku Lubelskim. Przewodniczył składowi WSG w Lublinie, który orzekł karę śmierci wobec por. inż. Stefana Tipelta „Pika”, żołnierza AK z oddziału por. Mariana Sikory „Przepiórki” - wyrok wykonano 12 grudnia 1944 na Zamku.
Jako sędzia NSW orzekał w składzie sądzącym, który 27 stycznia 1945 wydał wyrok śmierci na por. Antoniego Wieczorka „Ścibora”, adiutanta Komendanta Okręgu Lublin AK - gen. Kazimierza Tumidajskiego „Marcina”. Por. Wieczorkowi po wyroku udało się zbiec z więzienia. Ponownie ujętego, zgładzono z mocy wyroku Bartonia 18 sierpnia 1945.
Był przewodniczącym składu sądzącego w procesie dwunastu oskarżonych o udział w pogromie Żydów w Kielcach, który odbył się przed NSW na sesji wyjazdowej w Kielcach od 9 do 11 lipca 1946. Podczas tego procesu pokazowego skazano na śmierć dziewięć osób, wyroki wykonano. Przez pewien czas orzekał jako sędzia 2 Armii ludowego Wojska Polskiego w Kąkolewnicy na Podlasiu, gdzie skazano na śmierć przeszło 60 osób. Jako sędzia NSW, delegowany do Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie, orzekał jako sędzia-ławnik w procesie pokazowym 23 żołnierzy NSZ-NZW z Lubelszczyzny, który odbył się w sali widowiskowo-teatralnej w gmachu Towarzystwa Higienicznego przy ul. Karowej w dniach od 14 lutego do 19 marca 1946. W procesie określanym jako „Proces 23”, lub „Proces lubelskiego PAS-u”, sądzono m.in. mjr. Zygmunta Roguskiego, Romana Jaroszyńskiego, Stanisława Kaczmarczyka, Kazimierza Łuszczyńskiego, Władysława Ulanowskiego, kpt. Zygmunta Wolanina i kpt. Władysława Żwirka. Orzeczono w nim kary śmierci wobec dziewięciu podsądnych, z czego siedmiu stracono.
4 września 1946 został przeniesiony na stanowisko kierownika Sekcji Prawno-Społecznej w Gabinecie Ministra Obrony Narodowej, następnie od 10 sierpnia 1948 był szefem Gabinetu Ministrów Obrony Narodowej - Michała Roli-Żymierskiego i Konstantego Rokossowskiego. W styczniu 1947 był przewodniczącym składu sędziowskiego w procesie grupy wywiadu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, w którym zostali skazani hr. Ksawery Grocholski, Witold Kalicki, Waldemar Baczak (sygn. akt. R.S.328/47)[2][3]. Od 7 października 1950 szef Biura Prawnego MON. 26 stycznia 1953 został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i przeniesiony do rezerwy w związku z prowadzonym przeciwko niemu postępowaniem przed Centralną Komisją Kontroli Partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
5 marca 1953 wpisany na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Warszawie. W 1953 był obrońcą z urzędu w procesie pokazowym bp. Czesława Kaczmarka. Od 18 listopada 1954 zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Rady Adwokackiej w Warszawie, od 15 maja 1955 - kierownik nowo utworzonego Zespołu Adwokackiego Nr 30 w Warszawie, od 18 stycznia 1956 rzecznik dyscyplinarny Rady Adwokackiej w Warszawie i członek tej Rady.
24 listopada 1956 rozkazem nr 757 ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego został przywrócony do zawodowej służby wojskowej, w związku z czym 6 grudnia 1956 skreślono go z listy adwokatów. Do 18 września 1962 był szefem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Następnie starszym radcą prawnym i szefem wydziału prawnego w Dowództwie Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. Ostatecznie z wojska zwolniono go 3 lipca 1968.
14 sierpnia 1968 ponownie zwrócił się z wnioskiem o wpis na listę adwokatów Izby Warszawskiej, który uzyskał następnego dnia. Praktykę adwokacką podjął dopiero od lutego 1973 w Zespole Adwokackim Nr 30. Powodem opóźnienia była choroba żony i zawał serca, którego doznał w lipcu 1970.
Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 29C-2-17)[4].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Krzyża Grunwaldu III klasy
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1946, za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą, oraz za sumienne wypełnianie obowiązków służbowych)[5]
- Medal za Warszawę 1939–1945
- Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” (brązowy)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Medal „Za wyzwolenie Warszawy” (ZSRR)
- Order Słowackiego Powstania Narodowego (Czechosłowacja)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tego samego dnia, ale wcześniej, odbyło się niejawne posiedzenie tego sądu, na którym rozpatrywano tylko, czy sporządzony przeciwko por. dr. Kielasińskiemu akt oskarżenia jest prawidłowy. Jak wynika z akt sprawy, „referent sprawy, ppor. M. Bartoń wnosi o zatwierdzenie aktu oskarżenia”, pomimo że oskarżony, w śledztwie przesłuchiwany po rosyjsku „nie był pytany przy śledztwie przez władze sowieckie, czy znał język rosyjski” (w rzeczywistości języka tego nie znał). Jak pamięta protokołujący ten proces Aleksander Honory, Bartoń już podczas jazdy samochodem na rozprawę na Zamek w Lublinie mówił do pozostałych sędziów: „mamy sprawę, gdzie oskarżonemu muszę dać «KS»”, czyli karę śmierci. (Polecenie takie wydał mu prawdopodobnie szef WSG w Lublinie, sowiecki płk Konstanty Krukowski). Na rozprawie, już po odczytaniu podsądnemu por. dr. Kielasińskiemu aktu oskarżenia, Bartoń zapytał go, czy przyznaje się do winy. Por. dr Kielasiński kategorycznie zaprzeczył i stwierdził, że sąd nie ma na niego żadnych dowodów. „Wówczas por. M. Bartoń - jak pamięta protokolant - odpowiedział, że to nie ma żadnego znaczenia, że oskarżony nie chce przyznać się do winy,(...) wobec czego o co oskarżony prosi sąd w ostatnim słowie”. Por. dr Kielasiński poprosił o uniewinnienie. Na tym zakończono przewód sądowy. Podczas narady sędziowskiej Bartoń zwrócił się do pozostałych dwóch sędziów-ławników: „panowie, UB dokładnie zbadało sprawę i na tej podstawie otrzymałem polecenie, aby wydać wyrok skazujący(...) na karę śmierci. Ławnicy odpowiedzieli, że zgadzają się z tym wyrokiem. Już po rozprawie protokolant A. Honory zapytał prywatnie sędziego-ławnika, ppor. Feliksa Suchorzewskiego, co go skłoniło do podpisania takiego wyroku. Suchorzewski poufnie oznajmił mu na to: „Bartoń powiedział: masz się zgodzić na ten wyrok, jak ja będę referował(...) uważaj, gdybyś się nie chciał zgodzić, to zamiast oskarżonego, ty będziesz gryzł ziemię!” Po odczytaniu wyroku skazanemu i wyprowadzeniu go Bartoń polecił A. Honoremu sporządzić protokół z rozprawy. Protokolant podał w protokole fakty zgodnie z prawdą, m.in. napisał, że oskarżony nie przyznał się do winy. Wtedy Bartoń „przekreślił ten protokół i rozkazał mi napisać nowy, w którym miałem ująć to, że jakoby oskarżony przyznał się do winy i prosił o łagodny wymiar kary”. Ponieważ A. Honory odmówił, Bartoń zaprowadził go do Szefa Sądownictwa Wojennego, gen. Aleksandra Tarnowskiego, który powiedział mu, że jeżeli sporządzi protokół „zgodnie z rozkazem Bartonia, to on stary protokół porwie i wszystko będzie w porządku, a jeżeli nie, to skieruje mnie na front”. Wyrok śmierci na por. dr. Aleksandrze Kielasińskim wykonano w Lublinie na Zamku dnia 14 grudnia 1944 r. Marcin Zaborski, Płk Marian Bartoń: karzące ramię sprawiedliwości ludowej w: Palestra 40/1-2(457-458), Warszawa 1996, s. 112-113 wersja elektroniczna
- ↑ Powstańcze biogramy – Ksawery Grocholski
- ↑ Proces przeciwko przywódcom WiN. Proces Rzepeckiego i Grocholskiego. repozytorium.fn.org.pl. [dostęp 2016-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-03)].
- ↑ Lista pochowanych. Marian Bartoń. um.warszawa.pl. [dostęp 2017-03-29].
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 51, poz. 332
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marcin Zaborski. Płk Marian Bartoń: karzące ramię sprawiedliwości ludowej. „Palestra”. Nr 40/1-2, s. 110-116, 1996.
- Ludzie urodzeni we Lwowie
- Odznaczeni Brązowym Medalem „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem za Odrę, Nysę, Bałtyk
- Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945
- Odznaczeni Medalem „Za wyzwolenie Warszawy”
- Odznaczeni Medalem „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945
- Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy adwokaci
- Pułkownicy ludowego Wojska Polskiego
- Sędziowie i prokuratorzy aparatu represji w Polsce (1944–1956)
- Sędziowie Najwyższego Sądu Wojskowego (Polska Ludowa)
- Urodzeni w 1912
- Zmarli w 1975
- Żołnierze ludowego Wojska Polskiego w II wojnie światowej
