Ostrożeń dwubarwny

Ostrożeń dwubarwny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	ostrożeń
Gatunek	ostrożeń dwubarwny
	Nazwa systematyczna
	Cirsium helenioides (L.) Hill.; Hort. Kew. 64
Synonimy
	Cirsium heterophyllum (L.) All.;
	Cirsium heterophyllum (L.) All.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrożeń dwubarwny oset różnolistny^[4] (Cirsium helenioides (L.) Hill.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek arktyczno-alpejski. Występuje w Europie i na Syberii. Zwarty zasięg występowania ciągnie się od Wysp Brytyjskich poprzez Europę Północną i Wschodnią, Skandynawię i Syberię po Ałtaj. W północnej i wschodniej Europie występuje na pogórzu i niżej w górach, w Europie południowo-wschodniej natomiast w wyższych górach. W Polsce występuje głównie w Sudetach i w Karpatach, na nizinach jest bardzo rzadki^[5]. W Sudetach Zachodnich był notowany w Górach Izerskich^[6]. Stanowiska w Karpatach^[5]:

w Beskidzie Sądeckim: Jaworzynka, Jaworzyna Krynicka, dolina potoku Pusta, Gromadzka Przełęcz
w Gorcach: polana Gorc Kamienicki, Lubań, górna część doliny potoku Jaszcze między polaną Tomaśkula a Pańską Przehybka
w Pieninach: po zachodniej stronie Stroni
w Tatrach i na Podtatrzu opisano 20 stanowisk położonych na wysokościach od 820 m (w Dolinie Olczyskiej) po 1700 m (w Dolinie Tomanowej)^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona i nierozgałęziona, lub rozgałęziająca się tylko u samej góry, słabo ulistniona, bez skrzydełek. Osiąga wysokość do 1,5 m^[7].
Liście: O brzegach ząbkowanych z kolcami. Wykazują dużą zmienność kształtu. Na górnej stronie blaszki gołe, bez sztywnego owłosienia, na spodzie biało kutnerowate. Dolne zebrane w odziomkową różyczkę, owalnie lancetowate, bezogonkowe, górne bezogonkowe siedzące skrętoległe, słabo wcięte, niezbiegające po łodydze i malejące w stronę szczytu^[8].
Kwiaty: Koloru purpurowego lub ciemnopurpurowego, zebrane w jajowate, prosto wzniesione koszyczki o długości do 5 cm średnicy o pajęczynowato osnutej okrywie. Zewnętrzne listki okrywy są kolczaste, górą podbarwione na brunatno. Wszystkie kwiaty w koszyczku są rurkowe, przeważnie są to kwiaty obupłciowe, czasami spotyka się wyłącznie żeńskie^[8].
Owoc: Niełupka o długości 3,5–5 mm z puchem kielichowym o długości 22–32 mm. Włoski puchu kielichowego na niełupkach i zalążni pierzasto rozgałęzione^[7].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. W pierwszym roku wegetacji tworzy różyczkę liści, w drugim łodygę z kwiatami i owocami. Kwitnie od lipca do sierpnia, jest owadopylny. Kwiaty przyciągają liczne owady, w tym bardzo ciekawe gatunki motyli z rodziny zawisakowatych^[8]. Rozmnaża się także wegetatywnie, na niektórych stanowiskach jest to dominujący typ rozmnażania^[5].
Siedlisko: Preferuje mokradła śródleśne, wilgotne łąki, zarośla^[7]. W Tatrach sięga po piętro kosówki. Rośnie zarówno w pełnym słońcu, jak i na siedliskach zacienionych^[5].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n =34. Tworzy mieszańce z ostrożniem błotnym, ostrożniem łąkowym, ostrożniem krótkołodygowym, ostrożniem lepkim, ostrożniem warzywnym^[7].

Zagrożenia i ochrona

Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[9]. Gatunek nie podlega w Polsce ochronie prawnej. Większość jego karpackich stanowisk znajduje się na podlegających ochronie prawnej obszarach parków krajobrazowych i narodowych (Tatrzański i Pieniński). Na polanie Tomaśkula w Gorcach nastąpił wybitny wzrost liczby osobników, co świadczy, że gatunek ten dobrze zadomowił się w tym miejscu. Czynnej ochrony wymaga natomiast stanowisko na Jaworzynie Krynickiej – niezbędne jest odprowadzenie wody z młaki, a w przyszłości usuwanie zarastających stanowisko drzew^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Jacek Potocki, Joanna Potocka: Dolina Izery objęta ochroną, Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 3, Jelenia Góra 2000, s. 45-53, ISSN 1508-6135
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-13].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[6] Jacek Potocki, Joanna Potocka: Dolina Izery objęta ochroną, Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 3, Jelenia Góra 2000, s. 45-53, ISSN 1508-6135

[szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ewa-8] D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]