Rożeniec krótkodzioby

Anas marecula
Olson & Jouventin, 1996
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Anatini
Rodzaj	Anas
Gatunek	rożeniec krótkodzioby
Synonimy
Mareca marecula (Olson & Jouventin, 1996)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
wymarły

Rożeniec krótkodzioby (Anas marecula) – gatunek wymarłego ptaka z rodziny kaczkowatych. Występował na wyspie Amsterdam i, być może, Wyspie Świętego Pawła. Znany jest ze szczątków subfosylnych i starych doniesień.

Po raz pierwszy gatunek opisali Storrs L. Olson i Pierre Jouventin w 1996 na łamach „The Condor”. Nadali mu nazwę Anas marecula^[2]. Nazwa jest podtrzymywana m.in. przez autorów Handbook of the Birds of the World^[3] i Kompletnej listy ptaków świata^[4]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza go w rodzaju Mareca^[5]. Gatunek znany jest ze szczątków kopalnych oraz niejasnych opisów dawnych marynarzy. Możliwe, że po raz pierwszy wspomniał o nim Willem de Vlamingh, który w 1696 miał wspomnieć o czworonożnych zwierzętach w trzcinowisku (dwóch czworonożnych zwierzętach przypominających łasicę lub lisa^[2]); na wyspie nie ma jednak żadnych rdzennych gatunków ssaków, więc musiały to być ptaki lub introdukowane szczury. Obydwie wyspy, Amsterdam i Wyspa Świętego Pawła, zostały odwiedzone w lutym 1793 przez brytyjską wyprawę do Chin pod dowództwem Lorda Macartneya. John Barrow w swojej relacji z podróży wspomniał o małych, brązowych kaczkach żyjących na Wyspie Świętego Pawła, prawdopodobnie nie były to jednak te same ptaki, co na Amsterdamie. Wyspa Amsterdam nie była odwiedzana przez przyrodników aż do 1874; do tamtego czasu wyspa była już regularnie odwiedzana przez marynarzy i zawleczono już na nią szczury. U wybrzeży było już kilka wraków. W latach 1955–1956 Patrice Paulian odnalazł na wyspie kilka subfosylnych kości i zmumifikowane truchło ptaka, którego uznano za chruściela; rozpadło się jednak szybko. Kości najbardziej podobne były do tych cyranek (Spatula querquedula); Jouanin i Paulian uznali, że ptaki te musiałyby zabłądzić^[6]. Olson i Jouventin potwierdzili istnienie wymarłego gatunku kaczki; zbadali kości opisane wcześniej przez Martineza, który przebadał tysiące okazów z jaskini w skałach bazaltowych na Amsterdamie. Wśród nich były kości małej kaczki, których obecność stwierdzano od poziomu morza do 500 m n.p.m. Kaczka należała do rodzaju Anas; tylko ptaki z tego rodzaju przystosowały się do życia w głębi oceanicznych wysp^[6].

Rożeńce krótkodziobe wyróżniały się mocnymi nogami oraz słabymi skrzydłami, których budowa wskazuje na brak zdolności do lotu^[6]; obręcz kończyny górnej i kości skrzydła były silnie zredukowane^[2]. Gruczoły solne były słabo rozwinięte, co świadczy o tym, że ptaki te żyły raczej w interiorze wyspy, a nie na wybrzeżu^[6]. Według doniesienia o małej brązowej kaczce (1793) rożeńce krótkodziobe miały być niewiele większe od drozda^[2].

IUCN uznaje gatunek za wymarły (EX, Extinct). Najprawdopodobniej wymarł krótko po 1793, kiedy po raz ostatni go odnotowano^[7]. Wyspa Świętego Pawła i Amsterdam były strategicznymi punktami między Afryką i Australią, w związku z czym często odwiedzały je statki z zaopatrzeniem, a później wielorybnicy i łowcy fok. Wskutek wypalania rdzennej roślinności i wprowadzenia zwierząt hodowlanych oraz towarzyszących przekształcali ekosystem wyspy. Doprowadziło to do wymarcia wszystkich lądowych ptaków tych wysp, nim zostały one opisane. Według doniesienia z 1793 małe brązowe kaczki z Wyspy Świętego Pawła miały być ulubionym pokarmem żeglarzy^[2].