Panorama Sarajewa, Ratusz w Sarajewie, Baščaršija, Ferhadija džamija, Katedra Serca Jezusowego, Sobór Narodzenia Matki Bożej | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Część składowa | |||||
Kanton | |||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
141,5 km² | ||||
Wysokość |
500–900 m n.p.m. | ||||
Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
(+387) 33 | ||||
Kod pocztowy |
71000 | ||||
Położenie na mapie Bośni i Hercegowiny | |||||
43°51′N 18°22′E/43,850000 18,366667 | |||||
Strona internetowa |
Sarajewo (serb.-chorw. Sarajevo, Сарајево IPA: [sǎrajɛʋɔ], tur. Saraybosna) – stolica Bośni i Hercegowiny zamieszkana przez 275 tys. osób (2013)[1]. Sarajewo sąsiaduje od wschodu z Sarajewem Wschodnim (ok. 60 tys. mieszkańców), formalną stolicą Republiki Serbskiej.
Założone w 1462 r. przez Turków Osmańskich. W 1914 r. miejsce zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1984. Silnie zniszczone w rezultacie działań wojennych 1992-1995. Najszybciej rozwijające się miasto w Bośni i Hercegowinie[2].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Sarajewo leży w centralnym punkcie Bośni i Hercegowiny. Zajmuje powierzchnię 142 km². Przepływa przez nie rzeka Miljacka. W pobliżu dzielnicy Ilidża znajduje się malownicze źródło rzeki Bośnia (Vrelo Bosne). Miasto położone jest na wysokości 500 m n.p.m., w kotlinie pomiędzy pięcioma górami pasma Alp Dynarskich: Bjelašnica (2067 m), Igman (1502 m), Jahorina (1913 m), Trebević (1627 m), Treskavica (2088 m). Duża część miasta położona jest na stromych stokach, co wpływa na zabudowę i układ ulic. W okolicznych górach (Bjelašnica, Igman, Jahorina) czynne są ośrodki narciarskie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okolice dzisiejszego Sarajewa zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. W Butmirze, obecnie przedmieściu Sarajewa, w latach 1893–1896 odsłonięto ślady osad z okresu neolitycznego sprzed ok. 4500 lat. Tereny te były również zamieszkane w czasach rzymskich (rzymska osada na terenie dzielnicy Ilidża).
W średniowieczu w miejscu dzisiejszego Sarajewa istniała osada Vrhbosna. Nowożytne Sarajewo założone zostało w 1462 r. i znacznie rozbudowane przez pierwszego osmańskiego władcę Bośni Isa-beg Isakovicia. W okresie panowania tureckiego Sarajewo było centrum administracyjno-politycznym Bośni osmańskiej. W 1697 r., po spaleniu miasta przez wojska austriackie, stolicę przeniesiono do Travnika.
W 1878 r. Bośnia została zajęta przez Austro-Węgry. Pod rządami austriackimi Sarajewo zmodernizowano i znacznie rozbudowano.
28 czerwca 1914 r. w Sarajewie serbski nacjonalista, Gavrilo Princip, dokonał zamachu na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Ferdynanda. Wydarzenie to było bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.
Osobny artykuł:Jesienią 1918 r. mjr Artur Ganczarski (legionista) utworzył w Sarajewie Legion Polski w sile 600 żołnierzy i 63 oficerów, który przyprowadził do Polski, do Krakowa w dniu 25 listopada 1918 r. Legion ten traktuje się jako część składową Armii Hallera.
Po I wojnie światowej, w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców miasto było stolicą prowincji – Drińskiej banowiny.
Po II wojnie światowej Sarajewo zostało stolicą republiki Bośni i Hercegowiny. Rozwinęło się w ważne centrum handlowo-przemysłowe. Szczyt rozkwitu przypadł na lata osiemdziesiąte. W 1984 r. w Sarajewie odbyły się zimowe igrzyska olimpijskie.
Podczas wojny w Bośni, po rozpadzie Jugosławii, miasto było oblegane przez Bośniackich Serbów. Oblężenie rozpoczęło się 6 kwietnia 1992 r. i trwało do końca października 1995. Podczas oblężenia miasto było cały czas ostrzeliwane z otaczających gór, odcięte od dostaw wody i prądu, a żywność dostarczano nieregularnie. Zginęło ponad 10 500 osób, praktycznie wszystkie budynki zostały zniszczone lub uszkodzone. O walkach i związanych z nimi tragicznych dla mieszkańców skutkach opowiadają m.in. film dokumentalny Miss Sarajevo (1995), dramat wojenny Aleja snajperów (1997) i dramat społeczny Grbavica (2005). Powstały także piosenki „Miss Sarajevo”, opowiadająca o tragedii w tym mieście, autorstwa U2 i Luciano Pavarottiego oraz „Bosnia” zespołu The Cranberries. W latach 90. także w polskiej muzyce można było odnaleźć akcenty związane z sytuacją Sarajewa: punkowy zespół „Łysina Lenina” nagrał piosenkę o wspomnianych wydarzeniach pt. „Sarajewo”, a także zespół Balkan Electrique, piosenkę pt. „Sarajevo (Dimitrica II)”.
Od zakończenia wojny i zawarcia w listopadzie 1995 r. układu z Dayton, Sarajewo jest odbudowywane, głównie przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Ślady wojny są jednak cały czas wyraźne, a tereny położone bezpośrednio wokół miasta są wciąż zaminowane.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Grupy etniczne
[edytuj | edytuj kod]Ponad 80% populacji Sarajewa stanowią Boszniacy, pozostałe 20% to głównie Serbowie oraz Chorwaci[3].
Religia
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajduje się kilkanaście meczetów, trzy kościoły katolickie, trzy cerkwie oraz trzy synagogi z których tylko jedna jest aktywna[4].
Szkolnictwo
[edytuj | edytuj kod]W 1537 roku powstała w Sarajewie Biblioteka Gazi Husrev-bega, która obecnie należy do Uniwersytetu w Sarajewie[5]. Gdy Bośnię i Hercegowinę przejęli Austriacy w 1888 roku otwarto Muzeum Narodowe, a w 1890 roku katolickie seminarium. W 1892 roku otwarto prawosławne seminarium. W 1940 roku w Sarajewie otwarto Wydział Rolniczo-Leśny, a następnie w 1944 roku Wydział Lekarski, który wznowił działalność po zakończeniu II wojny światowej. W 1946 roku otwarto Wydział Prawa i Wyższą Szkołę Pedagogiczną oraz Instytut Biologii. W 1948 roku wznowił działalność Wydziału Rolniczo–Leśny, a w 1949 roku otwarto Wydział Techniki (Tehnički fakultet). W 1949 roku Zgromadzenie Ludowej Republiki Bośni i Hercegowiny uchwaliło ustawę o Uniwersytecie. Rozpoczął on działalność 2 grudnia 1949 roku. W 1950 roku powstały wydziały Filozoficzny oraz Weterynarii. Obecnie (2022) w skład Uniwersytetu wchodzi 19 wydziałów[6], 3 akademie (Sztuk Pięknych[7], Akademija scenskih umjetnosti (Teatralna)[8] i Muzyczna[9]), 4 kolegia w Sarajewie i 2 wydziały w Zenicy[6]. Studentom Uniwersytetu służy Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka Bośni i Hercegowiny[10].
Sarajewo Wschodnie
[edytuj | edytuj kod]W odpowiedzi na postanowienia układu z Dayton, który miasto Sarajewo przydzielił Federacji Bośni i Hercegowiny, podsarajewskie miejscowości znajdujące się na terenie Republiki Serbskiej zostały połączone w jeden rozległy organizm administracyjny pod nazwą Sarajewo Wschodnie (pierwotnie Sarajewo Serbskie). Niezależnie od wewnętrznego podziału Sarajewa Wschodniego na 6 gmin (opštine), fragment silniej zurbanizowanej części miasta jest również określany przez Serbów jako „Sarajewo”, i pod tą nazwą pełni funkcję symbolicznej stolicy Republiki Serbskiej[11].
Ludzie związani z Sarajewem
[edytuj | edytuj kod]Zabytki i atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]- Ratusz w Sarajewie – Zabytkowa siedziba władz miejskich Sarajewa
- kościół św. Antoniego Padewskiego
- Synagoga w Sarajewie
- Most Łaciński – Most na rzece Miljacka
- Brusa Bezistan – Kryty bazar
- Meczet Cesarski – Jedna z pierwszych muzułmańskich świątyń w Bośni i Hercegowinie
- Meczet Ali Paszy
- Sobór Narodzenia Matki Bożej w Sarajewie – Katedra prawosławna należąca do Serbskiego Kościoła Prawosławnego
- Instytut Bośniacki – muzeum, galeria, biblioteka i ośrodek kultury
- Muzeum Dzieciństwa Czasu Wojny[12].
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie Sarajewa[13]:
- Ankara, Turcja (1994)
- Baku, Azerbejdżan (1972)
- Barcelona, Hiszpania (1996)
- Budapeszt, Węgry (1995)
- Bursa, Turcja (1979)
- Calgary, Kanada (1986)
- Collegno, Włochy (1994)
- Coventry, Wielka Brytania (1957)
- Dayton, Stany Zjednoczone (1999)
- Doha, Katar (19.02.2018)
- Ferrara, Włochy (1978)
- Friedrichshafen, Niemcy (1972)
- Innsbruck, Austria (1980)
- Stambuł, Turcja (1997)
- Kuwejt, Kuwejt (1998)
- Madryt, Hiszpania (2007)
- Magdeburg, Niemcy (1972)
- Neapol, Włochy (1976)
- Prato, Włochy (1995)
- Pula, Chorwacja (2012)
- Serre Chevalier, Francja (1995)
- Skopje, Macedonia Północna (14.11.2017)
- Sztokholm, Szwecja (1997)
- Teheran, Iran (31.10.2016)
- Tiencin, Chiny (1981)
- Tilimsan, Algieria (1964)
- Tirana, Albania (1996)
- Trypolis, Libia (1976)
- Wenecja, Włochy (1994)
- Wolfsburg, Niemcy (1985)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Census Results Highlight Impact of Bosnian War [online], balkaninsight.com [dostęp 2023-07-29] (ang.).
- ↑ Katie Birtles , Life beyond war: Exploring Bosnia’s capital Sarajevo 30 years on [online], Real Word, 9 lutego 2023 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
- ↑ Sarajevo Population 2024 [online], worldpopulationreview.com [dostęp 2024-01-23] .
- ↑ Rattibha [online], en.rattibha.com [dostęp 2024-01-23] .
- ↑ Gazi Husrev-begova biblioteka [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ a b Historija [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija likovnih umjetnosti [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija scenskih umjetnosti [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Muzička akademija [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ NUB BiH [online], Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ W praktyce stolicą Republiki Serbskiej jest Banja Luka.
- ↑ Jutarnji list – JASMINKO HALILOVIĆ Upravo je izabran na Forbesovu listu “30 ispod 30”, listu koja okuplja najutjecajnije ljude na svijetu mlađe od trideset godina [online], www.jutarnji.hr, 28 stycznia 2018 [dostęp 2022-05-31] (chorw.).
- ↑ Gradovi pobratimi: Spisak | Sarajevo.ba [online], www.sarajevo.ba [dostęp 2021-07-29] (bośn.).