8 Eskadra Wywiadowcza

1 eskadra łącznikowa

Godło eskadry
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	16 stycznia 1919
Rozformowanie	1925 (przemianowanie)
Tradycje
Rodowód	1 eskadra łącznikowa
Kontynuacja	23 eskadra lotnicza 54 eskadra liniowa 51 eskadra liniowa 51 eskadra rozpoznawcza
Dowódcy
Pierwszy	ppor. pil. Zygmunt Herget
Ostatni	kpt. obs. Wiktor Zawadzki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Rodzaj wojsk	lotnictwo
Podległość	I Grupa Lotnicza 1 pułk lotniczy 2 pułk lotniczy
Multimedia w Wikimedia Commons

8 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.

Eskadra sformowana w styczniu 1919 jako 1 eskadra łącznikowa. W marcu tego roku przeformowana w 8 eskadrę wywiadowczą. Wzięła udział w wojnie polsko–bolszewickiej początkowo w składzie Grupy Poleskiej, a następnie walczyła na Wileńszczyźnie, pod Warszawą i na Lubelszczyźnie. Zreorganizowana po wojnie, weszła początkowo w skład 1. a następnie 2 pułku lotniczego. W 1925 przemianowana na 23 eskadrę lotniczą.

Godło eskadry: orzeł ze śmigłem w szponach na tle białego obłoku^[1].

Eskadra powstała 16 stycznia 1919 w Warszawie jako 1 eskadra łącznikowa^[2][3]. Powodem była konieczność utrzymania przez Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego stałego kontaktu z całym obszarem kraju. Tak więc w ramach rozbudowy sił lotniczych, zdecydowano się na zorganizowanie eskadry łącznikowej. Rozkazem Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919, formująca się eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej dowodzonej przez kpt. pil Romana Florera^[4]. 8 marca 1919 przyjęła nazwę 8 eskadry wywiadowczej^[2] i weszła w skład I Grupy Lotniczej. W składzie eskadry znajdowały się tylko cztery samoloty (dwa Hannover Roland CL.II, dwa Albatros D.II). Inne źródła mówią o dwóch Albatrosach C.XII, i po 1 samolocie Albatros C.III i Rumpler C.I^[2]. Formowanie eskadry zakończono 7 kwietnia 1919. Mimo niepełnego składu etatowego (6 samolotów) eskadrę skierowano na front na Polesie. W kwietniu 1919 eskadra rozlokowała się w Brześciu nad Bugiem wchodząc w skład wojsk gen. Antoniego Listowskiego – Grupa Poleska^[5]. Pierwsze bojowe zadanie wykonali ppor. obs. Wiktor Szandorowski i ppor. pil. Kazimierz Jesionowski atakując bombami statki Armii Czerwonej na rzece Pina. W czerwcu eskadra przeniosła się na lotnisko Brodnica koło Pińska^[2].

W sierpniu 1919 otrzymała 6 samolotów Halberstadt CL.II., a 20 września stacjonowała w Kożangródku.

Jesienią 1919 eskadra została przeniesiona do Wilna, na lotnisko Porubanek. Jednostka współpracowała początkowo z grupą wojsk gen. Gustawa Zygadłowicza, a następnie ze sztabem 7 Armii^[6]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany^[a]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład I Grupy Lotniczej, posiadała 7 pilotów, 3 obserwatorów i 7 samolotów^[8]. Z końcem marca, na Froncie Litewsko–Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę^[9]. 8 eskadra, stacjonująca nadal na lotnisku w Porubanku koło Wilna, osłaniała pogranicze polsko–niemieckie i polsko–litewskie i w tym czasie przygotowywała się do akcji lotniczej^[10]. W czasie walkach na przełomie maja i czerwca, 8 eskadra nadal funkcjonowała w składzie 1 dywizjonu majora Narkiewicza i prowadziła działania ka korzyść 7 Armii^[11]. W czerwcu i lipcu nadal latała z lotniska w Porubanku. Zasadniczym zadaniem eskadry było rozpoznawaniu kierunków przesuwania się jednostek sowieckich, połączone z ich bombardowaniem. W czerwcu prowadziła między innymi akcje w rejonach: jeziora Narocz, Święcian i Kobylanki, a na przełomie czerwca i lipca w okolicach Bogdanowa i Wołożyna. W tym czasie dysponowała czterema samolotami^[12].

W związku z szybkimi postępami ofensywy wojsk sowieckich, eskadra przeniesiona została do Szepietowa, skąd ponownie podjęła działania bojowe. 22 lipca 1 i 8 eskadra jeszcze dysponowała pięcioma samolotami, a 27 lipca pozostał tylko jeden. W tej sytuacji 8 eskadra przez Białystok i Małkinię, została wycofana do Warszawy^[13]

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina^[b][15].

9 sierpnia eskadra przybyła do Warszawy w celu dokonania uzupełnień. Uzupełniona dwoma starymi samolotami typu IFL, 12 sierpnia eskadra rozpoczęła działania na odcinku Małkinia–Tłuszcz, a następnie w rejonie Radzymina. W tym czasie szef pilotów 8 eskadry por. Świątecki, który wykorzystując sprzęt OSOL przeprowadził z lotniska toruńskiego 13 lotów wywiadowczych w rejon Działdowa i Mławy. Także por. Szandorowski i por. Maliszewski wykonali szeregu lotów wywiadowczych na rzecz dowództwa 5 Armii^[15].

25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, celem uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami. Były to 2., 8. i 21 eskadra. Poza nimi, na tyłach przebywały także inne eskadry. Były to: 3., 11., 14., 17. i 18. oraz (4.) eskadra toruńska^[16]. W końcu sierpnia eskadra otrzymała 6 samolotów Halberstadt CL.IV.

We wrześniu eskadrę skierowano do walki z oddziałami Budionnego. Już 3 września przybyła do Lublina i jeszcze tego dnia wykonała pierwsze loty rozpoznawcze na korzyść grupy gen. Krajewskiego. Następnie jednostka przegrupowała się do Chełma i nadal zwalczała jazdę nieprzyjaciela w rejonie Zamościa i Uściługa. 12 września eskadra zwalczała piechotę nieprzyjaciela w rejonie Lubomia, a 17 września rejon ataków lotniczych przesunął się pod Kowel. W tym dniu został zestrzelony plut. Jurek, lecz mimo trudności zdołał powrócić do eskadry. Tempo ofensywy było tak duże, że w następnych dniach eskadra operowała pod Maniewiczami, czyli 150 km od Chełma^[17].

Z Chełma eskadra została przesunięta do Łucka i dalej do Korca, gdzie wspierała Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla^[6].

W październiku eskadra współpracowała eskadr z rajdami kawalerii polskiej na tyły wojsk sowieckich. 5 października samoloty rozpoznały dokładnie obszar przyszłych działań, a zwłaszcza strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol. Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń rozpoznano cztery sowieckie pociągi pancerne^[18]. 6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla, gdzie zauważono około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem. 8 października korpus płk. Rómmla ruszył na Korosteń i po przebyciu kilkunastu kilometrów napotkał jeden z sowieckich pociągów pancernych, który rozpoczął ostrzał polskiej kawalerii. Trzy samoloty 8 eskadry atakami bombowymi i ogniem karabinów maszynowych zmusiły pociąg do wycofania się. W akcji tej wzięły udział załogi: plut. Jurek i por. Menczak, sierż. Wójcicki i ppor. Komar oraz por. Janeczko i sierż. Marchlewski. 9 października rejon Korostenia rozpoznawała załoga sierż. Poznański i ppor. Komar. W czasie akcji samolot został zestrzelony ale załodze udało się uniknąć niewoli. Jednak eskadra utraciła łączność z kawalerzystami płk. Rómmla^[18]. W kolejnych dniach trwały bezskuteczne poszukiwania korpusu. 10 października sowiecka obrona przeciwlotnicza zestrzeliła samolot z załogą ppor. Swiątecki i por. Menczak. Pilotowi udało się doprowadzić samolot do pozycji własnej piechoty. Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry sierż. Żuromskiemu i ppor. Bohuszewiczowi powiodły się poszukiwania. Doręczono rozkazy, a jeszcze tego dnia 8 eskadra wspólnie z 9 eskadrą wzięły udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela zagradzającego jeździe drogę powrotu za Słucz. Na tym zakończyły się działania bojowe 8 eskadry wywiadowczej^[18].

Rozejm zastał eskadrę w Korcu^[c][6]. Ogółem eskadra wykonała 171 lotów bojowych w czasie 401 godzin^[6][1]. W trakcie działań eskadry zginęło 3 lotników^[19].

Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku 8 eskadra połączona została z 11 zachowując dotychczasową nazwę – 8 eskadra wywiadowcza w Lidzie^[6]. W maju 1921 roku 8 eskadra wywiadowcza wchodziła w skład IV dywizjonu wywiadowczego 1 pułku lotniczego w Warszawie. Wydzielona w maju 1921(?) z 1 pułku lotniczego 8 eskadra wywiadowcza podporządkowana dowódcy 2 pułku lotniczego^[20]. W sierpniu 1922 (?) 8 eskadra przybyła do Krakowa^[6]. W eskadrze brak było samolotów i personelu latającego. W drugiej połowie 1923 fabryka płatowców w Lublinie rozpoczęła dostawy samolotów Ansaldo A.300 produkowanych na włoskiej licencji. Ten typ samolotów charakteryzował się słabą jakością wykonania i był przyczyną licznych wypadków. Od 1924 załogi eskadry brały udział w szkole ognia artylerii w rejonie Nowego Targu. Były to początki współpracy lotnictwa z wojskami lądowymi^[21].

W lutym 1925, rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., zapoczątkowano reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przeformowaniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku a następna – kolejność eskadry w pułku^[22]. W 2 pułku lotniczym podjęto formowanie II dywizjonu lotniczego, a 8 eskadrę przemianowano na 23 eskadrę lotniczą^[23].

W maju 1928 jednostka podporządkowana została dowódcy nowo powstałego 5 pułku lotniczego^[20], przebazowana z lotniska rakowickiego w Krakowie na lotnisko w Lidzie i przemianowana na 54 eskadrę liniową. W 1933 pododdział przemianowany został na 51 eskadrę liniową. Jesienią tego roku, wraz z 53 eskadrą towarzyszącą, jednostka przeniesiona została do Wilna na lotnisko Porubanek i włączona w skład detaszowanego dywizjonu lotniczego. We wrześniu 1937 pododdział dyslokowany został ponownie do Lidy. W sierpniu 1939, po przeprowadzeniu mobilizacji alarmowej, jednostka przemianowana została na 51 eskadrę rozpoznawczą.

 Osobny artykuł: 51 eskadra rozpoznawcza.

• 1 listopada 1923 w wypadku lotniczym zginął por. obs. Marian Łukomski, natomiast pilot zdołał się uratować^[23].
• 5 lipca 1924 podczas oblotu samolotu Ansaldo A.300 zginęli por. obs. Karol Daszecki (14 eskadra) oraz por. pil. Jan Latawiec z 8 eskadry^[23].

• 
  AEG C.IV^[28]
• 
  Albatros D.II
• 
  Ansaldo A.300
• 
  Hannover CL.II
• 
  Albatros C.XII
• 
  Albatros C.III
• 
  Rumpler C.I
• 
  Halberstadt CL.II
• 
  Junkers J.I
• 
  AEG J.I

• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
• Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
• 2 pułk lotniczy 1919-1929. Kraków: Drukarnia Polska Franciszka Zemanka, 1929.