Dakota Południowa

State of South Dakota

stan
40. stan od 2 listopada 1889
Pieczęć Flaga
Dewiza: Under God the people rule
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Pierre
Kod ISO 3166-2	US-SD
Gubernator	Kristi Noem, Partia Republikańska
Powierzchnia	199 729 km²[1]
Populacja (2023) • liczba ludności	919 318
• gęstość	4,68 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00 UTC-05:00
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Dakota Południowa (ang. South Dakota, wym. /ˌsaʊθ dəˈkoʊtə/^ⓘ/ˌsaʊθ dəˈkoʊtə/) – stan w środkowo-północnej części Stanów Zjednoczonych, na obszarze Wielkich Równin. Sąsiaduje od północy ze stanem Dakota Północna, od zachodu z Montaną i Wyoming, od południa z Nebraską, od wschodu z Minnesotą i Iowa.

Według spisu z 2020 roku liczy 886,7 tys. mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych stanów w USA. Stolicą jest Pierre, a największym miastem Sioux Falls. Stan ma najwyższy odsetek dzietności wyprzedzając takie stany jak Dakota Północna i Utah^[2].

Nazwa stanu pochodzi od zamieszkujących tam Indian Dakota (Siuksów).

Znajdują się tutaj najliczniejsze stada bizonów w USA (33 tys. osobników w 2020)^[3].

• Dewiza: Under God the People Rule (Z woli Bożej rządy ludu).
• Przydomek: The Mount Rushmore State (Stan Góry Rushmore).
• Symbole: bażant, świerk z Czarnych Wzgórz, sasanka amerykańska, różowy kwarc, skrzypce.

• 1743 – początek eksploracji obszarów przez Francuzów (Louis-Joseph Vérendrye i François Vérendrye)
• 1803 – obszar przeszedł na własność USA jako część Luizjany po jej zakupieniu od Francji
• 1804–1806 – Meriwether Lewis i William Clark penetrowali tereny
• 1817 – powstało Fort Pierre (pierwsze stałe osiedle białych)
• 1818 – zakupienie od Wielkiej Brytanii północno-wschodnich terenów obejmujących części dzisiejszych Dakoty Północnej i Dakoty Południowej
• 1831 – do Fort Pierre po raz pierwszy dopłynął parowiec
• 1861 – utworzenie Terytorium Dakoty
• 1868 – na Terytorium Dakoty utworzony został Wielki Rezerwat Siuksów
• 1873 – do Dakoty Południowej dotarła kolej, a wraz z nią fala osadników
• 1874 – odkrycie złota w górach Black Hills
• 25 czerwca 1876 – bitwa pomiędzy Indianami z plemienia Dakotów i kawalerią Stanów Zjednoczonych dowodzoną przez pułkownika George’a Armstronga Custera nad Little BigHorn
• 1877 – podzielenie Terytorium Dakoty na dwie części – południową i północną
• 2 listopada 1889 – przyjęcie Dakoty Południowej do Unii (tego samego dnia do Unii została przyjęta Dakota Północna)
• 29 grudnia 1890 – masakra Siuksów nad potokiem Wounded Knee.

Rzeźba terenu na ogół wyżynna, z głęboko wciętymi dolinami rzeki Missouri i jej dopływów. Na zachodzie pasmo górskie Black Hills z najwyższym szczytem Harney Peak (2207 m n.p.m.). Znajduje się tam Kopalnia Homestake – największa niegdyś kopalnia złota w Ameryce Północnej, zamknięta w 2002 roku^[4].

• Główne rzeki: Missouri
• Roślinność: prerie
• Liczba hrabstw: 67 (lista)
• Największe hrabstwo: Minnehaha
• Liczba parków stanowych: 13

Stan znajduje się w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i UTC-07:00.

Dakota Południowa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o kontynentalnej i suchej odmianie. Zimy są zimne i często mroźne, gdzie w wielu miejscach średnia dobowa może spaść do -12 °C. Lata są dość gorące co wiąże się z napływem gorących mas powietrza znad Meksyku. Średnie wartości letnie dochodzą do 32 °C. Średnie opady roczne około 500 mm. Najsuchsze regiony, leżące w południowo-zachodniej części stanu cechują się opadami rzędu od 150 do 300 mm rocznie, południowo-wschodnia część stanu to opady około 635 mm rocznie. Do częstych letnich zjawisk należą gwałtowne burze z silnym wiatrem. Czasami występuje gradobicie. Zimą zaś występują zawieje i zamiecie śnieżne^[5].

Sioux Falls

Rapid City

Aberdeen

Brookings

Watertown

Mitchell

Yankton

Huron

Pierre

Spearfish

Box Elder

Vermillion

Brandon

Największe miasta w stanie Dakota Południowa, powyżej 10 000 mieszkańców (2021)^[6]

Na terenie stanu Dakota Południowa znajduje się 310 miast (city lub town) oraz 1 wieś^[a] (village). Jedno miasto zamieszkane jest przez ponad 100 000 osób, 13 ma liczbę ludności przekraczającą 10 000, a 63 powyżej 1000 (2021 r.)^[6].

Lista miast zamieszkanych przez 1000 lub więcej osób (2021 r.)^[6]:

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Dakota Południowa liczy 886 667 mieszkańców, co oznacza wzrost o 72 487 (8,9%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[7]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,9% populacji, 24,5% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,2% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,5% ludności stanu stanowią kobiety^[8].

Według danych z 2019 roku, 84,1% mieszkańców stanowiła ludność biała (81,5% nie licząc Latynosów), 8,6% to rdzenna ludność Ameryki, 2,8% miało rasę mieszaną, 2,4% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,3% to Azjaci, 0,23% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,7% ludności stanu^[9].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (34,4%), norweskiego (12,8%), irlandzkiego (9,4%), Siuksowie (6,8%), angielskiego (5,9%), „amerykańskiego” (4,5%) i holenderskiego (4,3%)^[9].

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były^[10]:

• język angielski – 93,46%,
• język hiszpański – 2,06%,
• język dakota – 1,39%,
• język niemiecki – 1,37%.

W krajobrazie religijnym stanu dominują społeczności luterańskie (stworzone przez niemieckich i skandynawskich imigrantów), oraz katolicy.

Dane z 2014 r.^[11]:

• protestanci – 57%:
  • głównego nurtu – 32% (gł. Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce i Zjednoczony Kościół Metodystyczny),
  • ewangelikalni – 25% (gł. Kościół Luterański Synodu Missouri, bezdenominacyjni, baptyści, uświęceniowcy, zielonoświątkowcy i huteryci),
• katolicy – 22%,
• brak religii – 18% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),
• inne religie – 3% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, bahaiści, prawosławni, żydzi, buddyści, unitarianie uniwersaliści i scjentyści^[12]).

Rolnictwo jest kluczowym sektorem gospodarki Dakoty Południowej, podobnie jak biotechnologia, usługi biznesowe i profesjonalne, rekreacja na świeżym powietrzu, oraz przemysł naftowy i gazowy. Stan ma również rozwijający się przemysł turystyczny, a do ulubionych atrakcji należą góra Mount Rushmore i Park Narodowy Badlands^[13]. Produkcja obejmuje maszyny, chemikalia, wyroby metalowe i sprzęt transportowy^[14].

Dziewięć dziesiątych powierzchni stanu pokrywają uprawy lub pastwiska. Prawie dwie piąte gospodarki rolnej stanu opiera się na hodowli bydła i świń. Dakota Południowa jest jednym z dziesięciu największych producentów kukurydzy w kraju, a obfite uprawy kukurydzy są częściowo wykorzystywane do tworzenia biopaliw^[14].

Black Hills bogate są w minerały ze złożami złota, srebra, miedzi i ołowiu. W zachodniej części stanu znajdują się także skromne stanowe rezerwy ropy naftowej i gazu ziemnego^[14].

Cztery z sześciu głównych zapór hydroelektrycznych na rzece Missouri znajdują się w Dakocie Południowej^[14]. Hydroelektrownie mają największy udział w produkcji energii elektrycznej w stanie (około połowy w 2020 roku). Pozostała produkcja pochodzi prawie w całości z wiatru, węgla i gazu ziemnego. Dakota Południowa nie posiada żadnych elektrowni jądrowych^[14].

Dakota Południowa należy do stanów z najniższymi podatkami. Jest to jeden z zaledwie dziewięciu stanów, które nie pobierają szeroko zakrojonego podatku dochodowego od osób fizycznych. Jednak podatki od sprzedaży i akcyza, są znacznie wyższe od średniej krajowej^[15][16].

• Black Hills State University
• Spearfish Dakota State University, Madison
• Dakota Wesleyan University, Mitchell
• Huron University, Huron
• Northern State University, Aberdeen
• South Dakota State University, Brookings
• University of Sioux Falls, Sioux Falls
• University of South Dakota, Vermillion.

• Encyklopedia Geograficzna Świata: Ameryka Północna. Wydawnictwo OPRES Kraków 199 ISBN 83-85909-20-6