stan | |||||
8. stan od 23 maja 1788 | |||||
Most Arthura Ravenela łączący Charleston z Mount Pleasant. | |||||
| |||||
Dewiza: Dum spiro spero Animis opibusque parati | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Kod ISO 3166-2 |
US-SC | ||||
Gubernator | |||||
Powierzchnia |
82 933 km²[1] | ||||
Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
67,7 os./km² | ||||
Strefa czasowa | |||||
Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA | |||||
Strona internetowa |
Karolina Południowa (ang. South Carolina, ⓘwymowa: /ˌsaʊθ kærəˈlaɪnə/) – stan w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, graniczący od północy z Karoliną Północną, od południowego zachodu z Georgią. Granicę wschodnią stanowi Ocean Atlantycki.
Karolina Południowa jako ósmy stan ratyfikowała konstytucję USA w 1788 roku. Do 1860 roku 10% spośród 4 milionów amerykańskich niewolników mieszkało w Karolinie Południowej. Stan znany jest ze swojej roli w wojnie secesyjnej i jako pierwszy odłączył się od Unii w grudniu 1860 roku[3].
Obszar metropolitalny Greenville–Spartanburg–Anderson jest największy w stanie i obejmuje 1,5 mln mieszkańców[4].
Symbole stanu
[edytuj | edytuj kod]- Dewiza: Dum spiro spero („Dopóki żyję, nie tracę nadziei”)
- Przydomek: Palmetto State („Stan palmy sabalowej”)
- Symbole: jaśmin, palma sabalowa, strzyżyk
Historia
[edytuj | edytuj kod]- 1562–1563 – francuscy osadnicy hugenoci zakładają osady Charlesfort i Fort Caroline.
- do połowy XVII wieku pozostawała pod formalnym władaniem Hiszpanii.
- 1663 – Prowincja Karoliny przekazana przez ówczesnego króla Anglii, Karola II Stuarta, ośmiu lordom angielskim.
- 1730 – podział kolonii na dwie odrębne – Prowincję Karoliny Północnej i Prowincję Karoliny Południowej.
- 1780 – bitwa pod Kings Mountain.
- 1781 – bitwa pod Cowpens (rewolucja amerykańska).
- 23 maja 1788 – ratyfikacja konstytucji Stanów Zjednoczonych.
- 20 grudnia 1860 – anulowanie aktu ratyfikacji konstytucji, początek secesji.
- 12 kwietnia 1861 – początek ostrzału artyleryjskiego Fortu Sumter przez wojska Konfederacji, początek wojny secesyjnej.
- 16 czerwca 1944 – stracono George’a Stinneya, najmłodszego skazanego na karę śmieci wykonaną przy wykorzystaniu krzesła elektrycznego.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Karolina Południowa znajduje się na wschodnim wybrzeżu USA w połowie drogi między Nowym Jorkiem a Miami[5]. Na północy graniczy z Karoliną Północną, na południu i zachodzie ze stanem Georgia (granica biegnie wzdłuż rzeki Savannah). Granicę wschodnią stanowi Ocean Atlantycki, którego wybrzeże liczy 297,7 km (185 mil)[6]. Administracyjnie jest podzielona na 46 hrabstw.
Ukształtowanie powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Około 40% powierzchni stanu zajmuje nadmorska równina, której wyniesienie nad poziom morza zawiera się w przedziale między 15 a 60 m n.p.m.[6] Centralna część także jest równinna a tylko północna i zachodnia część (granica z Georgią i Karoliną Północną) ma charakter podgórski z fragmentem łańcucha Blue Ridge Range należącego do Appalachów. Jednak i tutaj wysokość mieści się w przedziale między 300 a 600 m n.p.m. z nielicznymi wierzchołkami powyżej 915 m[6]. Najwyższy szczyt Karoliny Południowej to Sassafras Mountain o wysokości 1077 m n.p.m.[7]
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Klimat Karoliny Południowej należy do grupy klimatów umiarkowanych, ciepłych. Prawie cały obszar należy do klimatu subtropikalnego wilgotnego (w klasyfikacji klimatów Köppena 'Cfa'[6][8]). Tylko nieliczne, wyniesione tereny podgórskie należą do klimatu umiarkowanego oceanicznego (‘Cfb’)[8]. Klimaty te wyróżniają się ciepłym do gorącego lata i umiarkowaną zimą. Temperatura najzimniejszego miesiąca zawiera się w przedziale między –3 °C a 17 °C[8]. Najniższa temperatura zanotowana w Karolinie Południowej miała miejsce 21 stycznia 1985 w Caesars Head i wyniosła –27 °C, podczas gdy najwyższą, 44 °C, zanotowano kilkukrotnie[6].
Czasami w stan uderzają lub zbliżają się do jego wybrzeża huragany i burze tropikalne[5].
Miasta
[edytuj | edytuj kod]Na terenie stanu Karolina Południowa znajduje się 271 miast (city lub town), w tym 3 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 41 powyżej 10 000 mieszkańców, a 150 powyżej 1000 mieszkańców (2021 rok)[9].
Lista miejscowości zamieszkanych przez 4000 lub więcej osób (2021 rok)[9]:
- Charleston (151 612)
- Columbia (137 541)
- North Charleston (117 472)
- Mount Pleasant (92 398)
- Rock Hill (74 102)
- Greenville (72 095)
- Summerville (51 216)
- Goose Creek (46 229)
- Sumter (42 976)
- Florence (39 958)
- Greer (38 865)
- Spartanburg (38 401)
- Hilton Head Island (38 076)
- Myrtle Beach (37 100)
- Bluffton (32 191)
- Aiken (31 895)
- Anderson (29 284)
- Fort Mill (27 991)
- Mauldin (25 654)
- Simpsonville (24 685)
- North Augusta (24 675)
- Lexington (24 208)
- Easley (23 422)
- Conway (23 119)
- Greenwood (22 221)
- Hanahan (21 480)
- North Myrtle Beach (19 485)
- Clemson (17 986)
- West Columbia (17 466)
- Cayce (13 739)
- Moncks Corner (13 644)
- Tega Cay (13 278)
- Port Royal (13 169)
- Beaufort (12 960)
- Orangeburg (12 482)
- Gaffney (12 424)
- Irmo (11 758)
- James Island (11 602)
- Fountain Inn (10 995)
- Forest Acres (10 560)
- Newberry (10 487)
- Laurens (9319)
- Seneca (8900)
- Hardeeville (8835)
- York (8615)
- Lancaster (8575)
- Georgetown (8333)
- Union (8054)
- Camden (7907)
- Travelers Rest (7771)
- Clinton (7694)
- Hartsville (7588)
- Bennettsville (6955)
- Clover (6949)
- Lyman (6321)
- Marion (6314)
- Dillon (6282)
- Darlington (6092)
- Lake City (5929)
- Walterboro (5463)
- Hollywood (5392)
- Blythewood (5317)
- Central (5296)
- Batesburg-Leesville (5250)
- Chester (5245)
- Cheraw (4963)
- Abbeville (4860)
- Barnwell (4489)
- Belton (4405)
- Isle of Palms (4307)
- Woodruff (4294)
- Surfside Beach (4253)
- Duncan (4151)
- Williamston (4115)
- Walhalla (4095)
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Karolina Południowa liczy 5 118 425 mieszkańców, co oznacza wzrost o 493 061 (10,7%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[10]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,5% populacji, 21,5% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,4% ludności stanu stanowią kobiety[2].
Język
[edytuj | edytuj kod]Najpowszechniej używanymi językami są[11]:
- język angielski – 93,39%
- język hiszpański – 4,23%
- język francuski – 0,31%
- język niemiecki – 0,29%.
Rasy i pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 2021 roku, 63,6% mieszkańców stanowiła ludność biała (62,6% nie licząc Latynosów), 25% to ludność czarna lub Afroamerykanie, 6,6% miało rasę mieszaną, 1,7% to Azjaci, 0,38% to rdzenna ludność Ameryki, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 6,3% ludności stanu[12].
Poza osobami pochodzenia afroamerykańskiego, do największych grup należą osoby pochodzenia angielskiego (12,4%), niemieckiego (9,5%), irlandzkiego (9,3%) i „amerykańskiego” (8,6%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (190,5 tys.), włoskiego (173 tys.), meksykańskiego (165,3 tys.), francuskiego lub francusko–kanadyjskiego (99,7 tys.), europejskiego (76,9 tys.), polskiego (76,1 tys.) i afrykańskiego lub arabskiego (60,5 tys.)[12].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 2014[13]:
- protestanci – 66% (głównie baptyści, metodyści, ewangelikalni i zielonoświątkowcy)
- brak religii – 19% (w tym ateiści – 1% i agnostycy – 3%)
- katolicy – 10%
- mormoni – 1%
- pozostali – 4% (w tym: świadkowie Jehowy, bahaici, muzułmanie, żydzi, prawosławni, hindusi, buddyści i unitarianie uniwersaliści[14]).
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Karolina Południowa należy do stanów mało zamożnych. Produkt krajowy brutto w Karolinie Południowej w 2015 roku osiągnął wartość 167,7 mld USD[15], co uplasowało stan na 18. miejscu w Stanach Zjednoczonych[15]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 1,4% i był nieznacznie poniżej średniej w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[16]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 37 063 co uplasowało stan na 46. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)[17][18].
Zasoby naturalne, energia i przemysł
[edytuj | edytuj kod]Produkcja energii pierwotnej w Karolinie Południowej pochodzi z elektrowni jądrowych, które wytwarzają ponad połowę energii elektrycznej w stanie. W 2018 roku Karolina Południowa zajęła trzecie miejsce w kraju, po Illinois i Pensylwanii, zarówno pod względem zdolności wytwarzania energii jądrowej, jak i rocznej produkcji energii jądrowej[5].
Największym sektorem zużywającym energię końcową jest sektor przemysłowy, który odpowiada za około jedną trzecią zużycia energii przez stan. Stanowa działalność produkcyjna obejmuje montaż motoryzacyjny i lotniczy, chemikalia i tworzywa sztuczne, produkty z papieru i drewna, gotowe wyroby metalowe i metale pierwotne, maszynerię, sprzęt elektryczny, komputery i produkty elektroniczne, produkty spożywcze i przetwórstwo, a także tekstylia[5].
Sektor transportowy jest drugim co do wielkości sektorem energochłonnym i wykorzystuje prawie jedną trzecią energii stanu, głównie benzynę silnikową. Sektor mieszkaniowy zużywa około jedną piątą energii stanu, a sektor komercyjny zużywa około jedną szóstą. W 2018 roku około jednej piątej energii elektrycznej wytwarzanej przez stan dostarczały elektrownie węglowe. Stan nie ma własnych zasobów węgla, prawie wszystkie dostawy węgla do elektrowni stanowych w Karolinie Południowej docierają koleją z Kentucky i Illinois[5].
Karolina Południowa nie ma własnych zasobów ropy naftowej, ani gazu ziemnego. Zasoby te docierają rurociągami międzystanowymi. Zużycie benzyny na mieszkańca w Karolinie Południowej należy do najwyższych w kraju[5].
Przez stan przepływa kilka większych rzek, które płyną z głębi kraju i uchodzą do oceanu, a rzeki i jeziora Karoliny Południowej zapewniają znaczny potencjał energii wodnej. Przy ponad połowie zalesionego obszaru Karoliny Południowej, odpady drzewne z lasów stanowych, tartaków i przemysłu drzewnego dają znaczne ilości biomasy. Energia wodna, biomasa i energia słoneczna to podstawowe odnawialne zasoby Karoliny Południowej, które w 2018 roku stanowiły około 6% krajowej produkcji netto energii elektrycznej[5].
Rolnictwo
[edytuj | edytuj kod]Karolina Południowa jest uznawana za wiodącego producenta drobiu. W 2018 roku drób stanowił 40% wpływów pieniężnych z rolnictwa. Znajduje się tutaj ponad 25 tysięcy farm rozrzuconych po całym stanie, a do głównych upraw należą kukurydza, bawełna, soja, orzeszki ziemne, brzoskwinie i pszenica. Powszechna jest także hodowla bydła i indyków[19].
Karolina Południowa dominuje w branży brzoskwiń (za Kalifornią), jako drugi co do wielkości producent w Stanach Zjednoczonych[20].
Uczelnie
[edytuj | edytuj kod]- Allen University
- Anderson University
- Charleston Southern University
- Clemson University
- The Citadel (Military College of South Carolina)
- South Carolina State University
- University of South Carolina
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: South Carolina [online], www.census.gov [dostęp 2023-01-18] (ang.).
- ↑ South Carolina, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-01-29] (ang.).
- ↑ Census profile: Greenville-Spartanburg-Anderson, SC CSA [online], Census Reporter [dostęp 2023-01-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f g South Carolina – State Energy Profile Analysis – U.S. Energy Information Administration (EIA) [online], www.eia.gov [dostęp 2020-06-21] .
- ↑ a b c d e Climate of South Carolina. National Centers for Environmental Information (NCEI). [dostęp 2017-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-24)]. (ang.).
- ↑ Sassafras Mountain. SummitPost.org. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).
- ↑ a b c Köppen Clasification Climate. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).
- ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-13]. (ang.).
- ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2023-01-18] .
- ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-22] .
- ↑ a b 2021: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2023-01-18] .
- ↑ Adults in South Carolina. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate , Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for, U.S. Bureau of Economic Analysis [zarchiwizowane 2016-08-05] (ang.).
- ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2018-10-29]. (ang.).
- ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state. The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).
- ↑ The GDP per capita of South Carolina. Open Data Network. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).
- ↑ Articles, facts & infographics about South Carolina Agriculture [online], Farm Flavor [dostęp 2020-06-21] (ang.).
- ↑ Melissa Corbin , South Carolina Is Home To The Second Largest Peach Producer In The US [online], Tasting Table, 3 czerwca 2023 [dostęp 2023-11-13] (ang.).