Hruby Wierch

Hrubý vrch

Hruby Wierch, Grań Hrubego i Dolina Hlińska. Widok z grani Koprowego Wierchu
Państwo	Słowacja
Położenie	powiat Poprad
Pasmo	Tatry, Karpaty
Wysokość	2429 m n.p.m.
Wybitność	260 m
Położenie na mapie Karpat Hruby Wierch
Położenie na mapie Tatr Hruby Wierch
49°10′14,6″N 20°01′37,1″E/49,170722 20,026972
Multimedia w Wikimedia Commons

Hruby Wierch (niem. Triumetal, słow. Hrubý vrch, węg. Triumetal, w jęz. niem. i słow. dawniej także Triumetal^[1]) – wybitny szczyt w Tatrach Wysokich (2429 m^[2]) w głównej grani odnogi Krywania, jeden z najwybitniejszych szczytów w tej grani. Wznosi się on nad dolinami: Hlińską, Młynicką i Niewcyrką^[1]. Jego nazwa pochodzi od kształtu góry i towarzyszącej mu masywnej szerokiej grani północno-zachodniej. W gwarze podhalańskiej „słowo „hruby” oznacza „gruby”, „wielki”, np. „hruby gazda”^[3].

Masyw Hrubego ograniczają trzy przełęcze: Hruba Przehyba, Furkotna Przehyba i Zadnia Teriańska Szczerbina. Jest to szczyt zwornikowy, z którego wybiegają trzy granie:

• południowa, w kierunku Furkotu (Furkotský štít), krótka i niemająca wyraźnego obniżenia między oboma szczytami, oddzielająca dolinę Niewcyrkę od Doliny Młynickiej. Grań ta daje najdogodniejszy dostęp do szczytu;
• wschodnia, najsilniej się obniżająca i biegnąca w stronę Szczyrbskiego Szczytu poprzez Szczyrbską Przełęcz. Grań ta leży między Doliną Hlińską i Młynicką;
• północno-zachodnia (dokładniej: grań NWW), tzw. Grań Hrubego (Hrubé), tworząca niemal poziomy skalny mur i nadająca charakter i nazwę całemu masywowi. Ma ona liczne, ale drobne kulminacje, oddziela Dolinę Hlińską od doliny Niewcyrki. Wyróżniono w niej 17 nazwanych turni i 18 przełęczy. Ich nazwy opublikował Witold Henryk Paryski w 1956 r., dwie nazwy dodał Władysław Cywiński w 2008 r.^[4]

Mająca wysokość około 400 m północna ściana Hrubego Wierchu opada do Wielkiego Ogrodu. Z zachodniej strony ogranicza ją depresja opadająca z Zadniej Teriańskiej Szczerbiny. Dolną, prawą (patrząc od dołu) część ściany tworzą olbrzymie, jasne płyty o wysokości około 120 m i szerokości 30 m. Z lewej strony ścianę ogranicza depresja opadająca z Hrubej Przehyby. Jest urwista, ale płytko wcięta, wskutek czego ściana Hrubego Wierchu łączy się tu ze ścianą Kolistej Turni^[4].

Zbocze południowo-wschodnie z odcinka od Furkotnej Przehyby do Hrubej Przehyby opada do Capiego Kotła (Szczyrbskiego Kotła). Ma wysokość około 200 m. W. Cywiński pisze o nim: dla turystów zbyt trudne, dla taterników niezbyt interesujące. Lepiej zostawić ten teren kozicom. Do Niewcyrki Hruby Wierch i grań łącząca go z Furkotem opada ścianami^[4].

Hruby Wierch uważany jest za najpotężniejszy w Tatrach mur skalny, ze stosunkowo dużą wysokością^[3]. Dla opisu budowy szczytu ważny jest też znajdujący się w jego północnych urwiskach (od strony Doliny Hlińskiej) Wielki Ogród (Veľká záhradka). Jest to rozległy i piarżysty cyrk lodowcowy z trzech stron otoczony skałami^[4]. Hruby ma też duże znaczenie przyrodnicze. Jego północne stoki są ostoją kozic, na które w XIX wieku polowali polscy kłusownicy, a na południowych rośnie las pierwotny^[3].

Górny odcinek wschodniej grani był znany już w XIX wieku. Wiadomo o wejściach na szczyt Hrubego Wierchu od tej strony w towarzystwie Jędrzeja Wali młodszego około 1890 r. (przez północną grzędę Kolistej Turni i górną część wschodniej grani). Całą wschodnią grań od Szczyrbskiej Przełęczy do Hrubego Wierchu jako pierwsi przeszli Alfred Martin i Johann Franz (senior) 13 sierpnia 1907 r., a zimą – Jerzy Krókowski i Stanisław Krystyn Zaremba 27–28 grudnia 1926 r.^[5].

Jako pierwsi zbocza masywu Hrubego Wierchu poznali koziarze (tj. polujący na kozice). W XIX wieku największym znawcą tego rejonu był przewodnik Jędrzej Wala starszy, który początkowo (jeszcze przed 1857 r.) polował tam na kozice, a później (przed 1880 r.) wprowadzał na szczyt polskich turystów^[5]. Maria Steczkowska pisała: Wala zwiedził niejednokrotnie urwisty grzbiet Hrubego Wierchu, wdzierając się w rozmaitych kierunkach na skaliste jego szczyty^[3]. Upamiętniono go w nazwach Walowych Turni – pomniejszych kulminacji w Grani Hrubego^[4].

Zimą pierwszego wejścia na szczyt dokonali Gyula Hefty, Tibold Kregczy, Endre Maurer i Lajos Rokfalusy 13 stycznia 1912 r.^[5]

Kazimierz Wierzyński poświęcił masywowi Hrubego wiersz pt. "Hruby"^[6].

Wejście na Hruby Wierch z niektórych miejsc nie jest trudne, ale obecnie na Hruby Wierch nie prowadzi żaden znakowany szlak turystyczny, dla turystów szczyt ten jest więc niedostępny. W pobliżu biegnie jednak znakowany szlak turystyczny, dawniej przez Bystry Przechód, obecnie przez Bystrą Ławkę i jak pisał Władysław Cywiński pokusie (zwiedzenia szczytu) ulega (wg powierzchownych obserwacji) co 50 turysta wędrujący przez wspomniane przełączki^[4]. W masywie Hrubego i Grani Hrubego mogą uprawiać wspinaczkę taternicy, ale bez wchodzenia do Niewcyrki i z wyłączeniem opadających do niej stoków (dolina ta jest obszarem ochrony ścisłej Tatrzańskiego Parku Narodowego i obowiązuje zakaz wstępu do niej)^[4].

Drogi wspinaczkowe

1. Wschodnią granią, od Szczyrbskiej Przełęczy; I w skali tatrzańskiej, czas przejścia 1 godz.
2. Z Przechodu nad Małym Ogrodem z ominięciem grani; 0+, 30 min
3. Środkową częścią południowo-wschodniej sciany; IV, 2 godz.
4. Południowo-wschodnim zlebem przez Hruby Przechód; 0+, wariant III, 1 godz.
5. Południową granią z Furkotu; 0+, 30 min
6. Prawym żlebem zachodniej ściany; 0+, 30 min
7. Z Niewcyrki przez południową grań; 0+, z Teriańskiej Równi 45 min
8. Prawą częścią zachodniej ściany; IV, miejsce V, lita skała, 1 godz.
9. Środkową częścią ściany; II, miejsce IV, 1 godz.
10. Północno-zachodnią granią z Zadniej Teriańskiej Szczerbiny; II lub V- (wariant), 30 min
11. Drogą Komarnickich; III, 4 godz., trudna orientacja
12. Przez dolną ostrogę; IV, 4 godz.
13. Droga Preyznera i Wojtasiewicza; V+, 4 godz.
14. Lewą częścią północnej ściany; IV, miejsce V i V+, 4 godz.
15. Droga Psotki i Zibrina; V, 4 godz.^[4]

• Hruby Wierch, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 188 .
• Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona