Deus protector noster Bóg naszym obrońcą Bene faciendo neminem timemus Czyniąc dobrze nikogo się nie boimy | |
Król Szwecji | |
Okres |
od 29 września 1568 |
---|---|
Poprzednik | |
Następca | |
Książę Finlandii | |
Okres | |
Następca | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia | |
Data śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Żona | |
Dzieci |
Zofia Johansdotter Gyllenhielm |
Jan III Waza (ur. 20 grudnia 1537 w zamku Stegeborg, zm. 17 listopada/27 listopada[b] 1592 w Sztokholmie) – książę Finlandii w latach 1556–1563, król Szwecji w latach 1569–1592. Od 1581 pierwszy wielki książę Finlandii.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Gustawa I Wazy i jego drugiej żony Małgorzaty Leijonhufvud. Wyznania protestanckiego. Książę Finlandii od 1556. W 1562 poślubił starszą o 11 lat Katarzynę Jagiellonkę. Związek małżeński zawarty został w Wilnie[1]. Postępowanie brata król Eryk XIV Waza uznał za zdradę i w 1563 uwięził go wraz z Katarzyną na zamku Gripsholm. W 1567 uwolnieni zostali przez Radę Królestwa. Następnie, przy poparciu możnych Jan obalił rządy brata i objął tron szwedzki[2]. W 1570 pokojem w Szczecinie zakończył wojnę z Danią (północna wojna siedmioletnia); w walkach z Rosją 1572–1583 jego dowódcy zdobyli m.in. Narwę. W czasie elekcji 1573 roku był wysunięty jako kandydat do tronu polskiego[3]. Ponownie kandydował w elekcji 1575 roku[4].
W 1587 zgodził się na elekcję syna Zygmunta na tron polski; wykształcony, interesował się teologią i historią, usiłował doprowadzić do zbliżenia między luteranizmem a katolicyzmem. Pod wpływem żony sprowadził do Szwecji zakon jezuitów a w 1576 zgodnie z jego wolą wprowadzono nową liturgię wzorowaną na katolickiej[5]. Interesował się sztuką, szczególnie architekturą. Po śmierci Katarzyny poślubił Gunnillę z którą miał syna Jana urodzonego w 1589 roku. W tym samym roku Jan III zawiedziony niechęcią Polaków do walki przeciwko Moskwie próbował ściągnąć swojego syna do Szwecji. Jego decyzję zablokowała arystokratyczna Rada Królestwa (Riksråd), za co jej członkowie popadli w niełaskę. Jan III chcąc złamać szwedzką arystokrację zawarł przymierze z Karolem Sudermańskim. Jednak będąc już śmiertelnie chory Jan przywrócił urzędy odtrąconym arystokratom wymuszając na nich przyrzeczenie, iż po śmierci króla nie dopuszczą Karola do rządów w kraju.
Jego dewizą było łacińskie zdanie „Deus protector noster” (Bóg jest naszym obrońcą). Po jego śmierci jako zwolennika katolicyzmu odbył się zjazd w Uppsali (przedstawicieli szlachty, magnaterii i kleru) który zniósł narzuconą przez niego liturgię i ogłosił protestancki charakter państwa[6].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
portret autorstwa Ulriki Pasch, data nieznana
-
portret nieznanego autorstwa, II połowa XVI wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Iwona Kienzler, Polki na tronach Europy. Warszawa 2014, s.219.
- ↑ Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.187.
- ↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 17.
- ↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 71.
- ↑ Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.188.
- ↑ Leszek Podhorodecki, Wazowie w Polsce. LSW Warszawa 1985, s. 75.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Larsson L.-O., Arvet Efter Gustav Vasa: En Berattelse Om Fyra Kungar Och Ett Rike, Wydawnictwo „Prisma”, Stockholm 2005, ISBN 91-518-4203-3.
- Ericsson L., Johan III: En Biografi, Wydawnictwo „Historiska Media”, Stockholm 2004, ISBN 978-9185057474.
- Praca zbiorowa: Svenskt biografiskt handlexikon, Wydawnictwo „Albert Bonniers Förlag”, Sztokholm 1906, [on-line] T. I. s. 549–550. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]
- Praca zbiorowa: Nordisk familjebok, Wydawnictwo „Nordisk familjeboks förlags aktiebolag”, Sztokholm 1910, [on-line] wyd. II. T. 12. s. 1432–1435. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- List Jana III, króla szwedzkiego do Anny Jagiellonki, królowej polskiej w sprawie wyboru na tron polski królewicza Zygmunta z dnia 1 III 1587 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-21)]. [dostęp 1 lutego 2011]