Kompania graniczna KOP „Druskienniki”

Kompania graniczna KOP „Druskieniki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Druskienikach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 41 batalionu celnego, oraz jego 3 i 4 kompanię. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Druskieniki” służbę graniczną pełniły pododdziały 41 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 23 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 76 żołnierzy służby zasadniczej^[b]. W 1939 1 kompania graniczna KOP „Druskieniki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Orany”^[9].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

1 kompania graniczna „Druskieniki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 40 kilometrów 500 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 3 kompania graniczna KOP „Kalety” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rondamańce” – 1928^[13]
• 3 kompania graniczna KOP „Kalety” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Marcinkańce” – 1929^[14], 1932^[15], 1934^[16] i 1938^[17]

Strażnice kompanii w 1928^[13]

• strażnica KOP „Szabany”
• strażnica KOP „Przewałka”
• strażnica KOP „Druskieniki Cegielnia”^[c]
• strażnica KOP „Druskieniki Most”

Strażnice kompanii w 1932^[18] i w 1934^[16]:

• strażnica KOP „Szabany”
• strażnica KOP „Przewałka”
• strażnica KOP „Druskieniki−cegielnia”^[d]
• strażnica KOP „Druskieniki”^[e]
• strażnica KOP „Wiciuny”

Strażnice kompanii w 1938^[17] i we wrześniu 1939^[9]

• strażnica KOP „Szabany”^[f]
• strażnica KOP „Przewałka”^[g]
• strażnica KOP „Cegielnia”
• strażnica KOP „Druskieniki”^[h]
• strażnica KOP „Wiciuny”^[i]

Dowódcy kompanii

• kpt. Jan Zdanowicz (był w 1928)^[19] 
• kpt. Tadeusz II Marek (1 IV 1932 − był XII 1934)^[20]
• kpt. piech. Hubert Feliks Klemens^[j]

Oficerowie młodsi

• por. piech. Aleksander Wesołek (III 1933 – 1935)
• por. piech. Józef Jurałomski (był w III 1939)

Podoficerowie

• Stanisław Cymmerman

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.

• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Artur Ochał: Wykroczenia i przestępstwa popełnione przez żołnierzy w Brygadach KOP „Grodno” i „Wilno”. W: Jacek Jędrysiak (red.), Krzysztof Widziński (red.): Szpiedzy i dezerterzy. Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-346-3.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Orany” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.180/63.)