Kompania Saperów KOP „Wilejka” – pododdział saperów Korpusu Ochrony Pogranicza.

W kwietniu 1928 21 batalion graniczny sformował w Wilnie ośrodek wyszkolenia pionierskiego przy 6 Brygadzie Ochrony Pogranicza^[2][3][4]. 26 kwietnia 1928 na stanowisko komendanta ośrodka został wyznaczony porucznik Zygmunt Stanisław Jeżewski z batalionu mostowego^[5]. Z dniem 1 marca 1931 ośrodek został zlikwidowany, a na jego bazie i drużyn pionierskich batalionów utworzona została kompania pionierów „Wilno”. Nowo utworzona kompania została rozmieszczona w Wilejce w wynajętych pomieszczeniach^[6]. Dowódcą kompanii został dotychczasowy komendant ośrodka wyszkolenia pionierskiego. Pod względem służbowym kompania podlegała dowódcy brygady, a pod względem wyszkolenia specjalistycznego dowódcy korpusu. Jednostką formującą był 1 batalion KOP „Budsław”^[7]. Dla potrzeb formującej się kompanii 63 szeregowców oddelegował 23 pułk piechoty^[8].

W 1934^[b] została sformowana kompania saperów typu II dla Brygady KOP „Wilno”, jako jej organiczny pododdział^[9].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[11]. Jej wynikiem było między innymi ustalenie nazwy kompanii na „kompania saperów KOP «Wilejka»”^[12]. Brygada KOP „Wilno” została zlikwidowana, a kompania saperów weszła w skład pułku KOP „Wilejka”. Jednostką administracyjną dla kompanii był pułk KOP „Wilejka”^[13].

23 marca 1939 dla kompanii zarządzona została mobilizacja alarmowa^[14]. Po zakończeniu mobilizacji kompania, pod dowództwem kpt. Teodora Engla, przetransportowana została w rejon działania Armii „Modlin”. W okresie od kwietnia do sierpnia 1939 pododdział prowadził inżynieryjną rozbudowę przedmościa w Pułtusku^[15]. Wespół z żołnierzami 13 pułku piechoty wytyczane były, a następnie budowane linie okopów, lokalizowane bunkry i schrony obserwacyjne dla artylerii oraz stanowiska ciężkich karabinów maszynowych^[16].

W czasie kampanii wrześniowej kompania walczyła w składzie załogi Przedmościa „Pułtusk” pod dowództwem mjr. Jana Kazimierza Mazura. Do dnia 6 września 1939 załoga pozostawała bez styczności z nieprzyjacielem. Walki o przedmoście trwały w dniach 6 i 7 września. Zakończyły się wycofaniem na wschodni brzeg Narwi i zniszczeniem mostu, a następnie odwrotem w kierunku Wyszkowa. Późnym wieczorem 8 września kompania przystąpiła do naprawy uszkodzonego mostu na Wiśle w Świdrach Małych (obecnie w granicach miasta Józefów)^[15]. Następnie kompania walczyła w obronie Warszawy stanowiąc trzon grupy saperów Odcinka „Warszawa-Zachód”.

Struktura kompanii pionierów w 1931^[17] :

• dowódca kompanii
• oficer młodszy
• sierżant -szef
• podoficer gospodarczy
• podoficer sprzętowy
• podoficer broni i gazowy
• podoficer sanitarny
• woźnice – 7
• kucharze – 2
• szewc
• krawiec
• ordynansi – 2

I, II i III pluton, każdy w składzie:

• dowódca plutonu
  • dwie drużyny pionierów

Razem kompania liczyła: 2 oficerów, 22 podoficerów i 73 szeregowych. Posiadała etatowo 15 koni, 6 wozów dwukonnych, jedną kuchnie polową. Na uzbrojeniu posiadał 17 karabinów z bagnetem, ? karabinków, 6 pistoletów, 1 sztylet, 5 szabel

Struktura kompanii w 1934^[18]:

• dowódca kompanii
• drużyna gospodarcza
• I pluton saperów a. trzy drużyny
• II pluton saperów a. trzy drużyny
• III pluton saperów a. trzy drużyny

Stan osobowy kompanii wynosił 106 żołnierzy, w tym 4 oficerów, 11 podoficerów i 91 saperów.

Dowódcy kompanii

• por. sap. Zygmunt Stanisław Jeżewski (26 kwietnia 1928 – 11 kwietnia 1933 → 3 bsap)
• kpt. sap. Teodor Engel (11 kwietnia 1933 – wrzesień 1939)^[19]

Oficerowie

• por. sap. Alfons Eustachy Wandycz (1939^[20] → dowódca 1 kompanii 15 bsap)
• por. sap. Jan Tadeusz Wolański (1939^[21])

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy polscy 1918-1939. Organizacja, szkolenie i wyposażenie materiałowo-techniczne. Wrocław: 2001. ISBN 83-87384-05-4.
• Cutter Zdzisław, Mobilizacja wojsk saperskich we wrześniu 1939 r., Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 3 (184) z 2000 r., ss. 5-33.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Aleksander Kociszewski: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, 13 pułk piechoty, zeszyt 4. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Mikromax” Sp. z o.o., 1990. ISBN 83-900009-9-7.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski, Armia "Modlin" 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1987, wyd. I, ISBN 83-11-07274-4.
• Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1985, wyd. V, ISBN 83-11-07109-8.
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie organizacji kompanii pionierów nr L.700/Tjn.Og.Org/31 z lutego 1931.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].