Ten artykuł dotyczy 16 Batalionu Saperów Wojska Polskiego z 1939 r.. Zobacz też: inne bataliony saperów noszące numer „16”.

16 Batalion Saperów (16 bsap) – oddział saperów Wojska Polskiego.

Batalion nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany w 1939 przez Ośrodek Sapersko-Pionierski 16 DP.

W latach 1921–1929, w składzie 8 pułku saperów funkcjonował XVI batalion saperów. Batalion powstał z połączenia 3 kompanii XVIII batalionu saperów, przemianowanej na 1/XVI bsap i 3 kompanii XX batalionu saperów, przemianowanej na 2/XVI bsap. Na wypadek wojny XVI bsap miał być przydzielony do 16 Dywizji Piechoty. Pododdziałem dowodzili między innymi: kpt. Jakub Witkowski i kpt. Karol Domes (od XI 1922).

W lutym 1935 roku, w garnizonie Grudziądz, sformowana została 16 kompania saperów. Nowy pododdział zorganizowany został na bazie kompanii saperów wydzielonej ze składu 8 batalionu saperów. Z dniem 1 lutego 1935 roku wyznaczona została obsada personalna kompanii^[1]:

• dowódca kompanii – kpt. Tadeusz II Marynowski
• dowódca plutonu – por. Tadeusz Jan Góralski
• dowódca plutonu – ppor. Zdzisław Stanisław Castellaz
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Mędelewski

Kompania podporządkowana została dowódcy 16 Dywizji Piechoty.

W maju 1937 roku 16 kompania saperów przeformowana została w Ośrodek Sapersko-Pionierski 16 DP. Pod względem wyszkolenia ośrodek podporządkowany został dowódcy 3 Grupy Saperów. Ośrodek stacjonował w Grudziądzu^[2].

Organizacja i obsada personalna ośrodka

Organizacja i obsada personalna ośrodka w marcu 1939 roku^[2][a]:

• dowódca ośrodka – mjr Eugeniusz Szubert
• adiutant – por. Kozłowski Bolesław (*)^[b]
• oficer materiałowy – ppor. Żołądź Stanisław Marian Piotr
• oficer mobilizacyjny – por. Kozłowski Bolesław (*)^[b]
• dowódca kompanii saperów – por. Pietrzykowski-Godziemba Alojzy
• dowódca plutonu – ppor. Gadus Aleksander
• dowódca plutonu specjalnego – por. Zalewski Franciszek

Ośrodek był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” ośrodek miał sformować, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim^[5], cztery pododdziały:

• Szefostwo Fortyfikacji „Grudziądz” (typ II)
• Dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej nr 82
• 16 batalion saperów (typ IIa)
• drużyna przeprawowa pionierów piechoty nr 16

W dniach 24-25 marca 1939 roku ośrodek przeprowadził mobilizację wymienionych wyżej pododdziałów, które zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” weszły w skład Armii „Pomorze”.

Formowanie batalionu rozpoczęto od 12 sierpnia 1939^[6].

W czasie kampanii wrześniowej batalion z drużyną przeprawową pionierów piechoty walczył w składzie macierzystej dywizji, między innymi w bitwie nad Osą i nad Bzurą. 1 września 1939 roku w czasie krótkiego postoju w Pokrzywnie pluton został ostrzelany z broni maszynowej przez polski samolot. Trzech saperów zostało rannych, w tym jeden ciężko. Dowódca batalionu rozkazał by pluton chemiczny w czasie marszu i postoju pozostawał w pewnej odległości od pozostałych pododdziałów z uwagi na posiadany iperyt. 17 września 1939 roku Załuskowie na pisemny rozkaz dowódcy batalionu został zniszczony cały sprzęt i środki chemiczne plutonu z wyjątkiem wozów^[7].

13 września 1992 dziedzictwo tradycji 16 batalionu saperów przyjął 47 batalion saperów z Tczewa.

Obsada personalna we wrześniu 1939^[8]:

Dowództwo batalionu

• dowódca – mjr Eugeniusz Szubert
  • zastępca dowódcy – kpt. Adam Roman Rolnik
  • oficer gospodarczy – por. rez. int. Zygmunt Kroehnke^[c]
  • oficer materiałowy – ppor. sap. Stanisław Marian Piotr Żołądź^[d]
• 1 kompania saperów – por. Zdzisław Alojzy Pietrzykowski–Godzięba
• 2 kompania saperów – ppor. Aleksander Gadus^[e]
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. sap. Brunon Edmund Pasiński^[f]
• 3 zmotoryzowana kompania saperów – por. Franciszek Zalewski (16 IX 1939 ranny)
• kolumna saperska – por. rez. inż. Bolesław Zdzisław Sakowski
• pluton chemiczny – ppor. rez. sap. Bernard Bednarski^[g]

Pluton chemiczny liczył jednego oficera i 40 saperów. Poza dowódcą plutonu tylko jeden podoficer zawodowy i jeden kapral byli żołnierzami służby czynnej. Pozostali żołnierze zostali powołani z rezerwy. 25% z nich było narodowości niemieckiej, w tym kilku podejrzanych o przynależność do nielegalnej organizacji. Rezerwiści w ogóle nie byli przeszkoleni w służbie przeciwgazowej. Na wyposażeniu plutonu znajdowały się między innymi 72 miny iperytowe i 20 beczek z chlorkiem wapnia. Każda mina zawierała 12 litrów iperytu. Użycie iperytu miało nastąpić na specjalny rozkaz. Na cztery, przewidziane etatem, wozy ogumione pluton otrzymał tylko dwa, a ponadto trzy wozy z poboru. Po brakujące wozy ogumione zostało wysłanych dwóch saperów do 2 pułku Saperów Kaniowskich w Puławach, lecz nie zdołali oni powrócić i dołączyć do jednostki. Wybuch wojny zastał pluton w koszarach Szefostwa Fortyfikacji Grudziądz^[9].

 Osobny artykuł: struktura batalionu saperów.

• Bernard Bednarski, Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 r. w Polsce, sporządzone 3 grudnia 1945 roku, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.32h.
• Zdzisław Józef Cutter: Polskie wojska saperskie w 1939 r. : organizacja, wyposażenie, mobilizacja i działania wojenne. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2003. ISBN 83-7098-834-2.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Cutter Zdzisław. Mobilizacja wojsk saperskich we wrześniu 1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3, s. 5-33, 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.