Pokémon Mystery Dungeon: Explorers of Time i Pokémon Mystery Dungeon: Explorers of Darkness to para gier Pokémon stworzona przez Chunsoft i wydana przez The Pokémon Company w Japonii i przez Nintendo w reszcie świata na konsolę Nintendo DS. Obie z gier zostały opublikowane w Japonii 13 września 2007 roku^[1], w Ameryce Północnej 20 kwietnia 2008 roku^[2], w Australii 19 czerwca 2008 roku^[3] i w Europie 4 lipca 2008 roku^[4]. Trzecia wersja gry, Pokémon Mystery Dungeon: Explorers of Sky, pojawiła się w 2009 roku, również na konsolę Nintendo DS.

Jako sequel do gry Pokémon Mystery Dungeon: Blue Rescue Team i Red Rescue Team, wprowadza on Pokémony 4. generacji, ulepszona funkcjonalność Nintendo Wi-Fi Connection, oraz więcej dodatkowych opcji ekranu dotykowego. Gra zawiera 491 z 493 Pokémonów. W grze nie ma Pokémonów Shaymin i Arceus, ze względu na to, że nie zostały jeszcze ujawnione w momencie premiery gry.

Pod względem rozgrywki i fabuły, gry Explorers są bardzo podobne do poprzedników Rescue Team, gdzie człowiek przemieniony w Pokémona dołącza do tzw. Exploration Society i eksploruje losowo-generowane lochy, walcząc z wrogimi Pokémonami w turowych walkach. Gry otrzymały pochwałę za fabułę, ścieżkę dźwiękową oraz funkcjonalność Nintendo Wi-Fi Connection, lecz były krytykowane za powtarzającą się rozgrywkę.

Na podstawie gier powstał odcinek specjalny anime Pokémon. Odcinek miał swoją premierę w Japonii dnia 9 września 2007 roku^[5].

Jak w poprzednich grach, gracz wciela się w rolę człowieka zamienionego w Pokémona, którego typ jest określany przez test osobowości na początku gry^[6]. Wybierany wówczas jest również Pokémon partner. W przeciwieństwie do gier Blue Rescue Team i Red Rescue Team, płeć nie ogranicza dostępnego wyboru Pokémonów ani dla gracza, ani dla partnera, chociaż zarówno gracz, jak i partner nie mogą być tego samego typu. Test ustawia gracza jako jedną z wielu natur z głównej serii Pokémon.

Gracz może grać jako jeden z 16 dostępnych Pokémonów: Bulbasaur, Charmander, Squirtle, Pikachu, Meowth, Chikorita, Cyndaquil, Totodile, Treecko, Torchic, Mudkip, Skitty, Turtwig, Chimchar, Piplup lub Munchlax. Po wybraniu Pokémona, którym będzie grał gracz, Pokémon partner może być którymkolwiek z wcześniej wymienionych Pokémonów, z wyjątkiem Pokémonów tego samego typu, co gracz, a także z wyjątkiem Meowth, Skitty i Munchlaxa. Eevee, Machop, Cubone i Psyduck nie są już grywalne. Eevee stał się ponownie grywalny w Explorers of Sky. Początkowo planowano również dodać Riolu, lecz ostatecznie zrezygnowano. Riolu został dodany natomiast jako grywalny Pokémon w wersji Explorers of Sky.

Sama podstawa rozgrywka pozostaje niezmieniona od Blue Rescue Team i Red Rescue Team; gracze mogą korzystać ze sklepów w Treasure Town w celu przechowywania uzbieranych pieniędzy, kupowania oraz przechowywanie przedmiotów, a także trenowania w specjalnych poziomach. Gracz wchodzi do lochów, aby ukończyć misje i napotyka wrogie Pokémony podczas eksploracji. Podczas części fabularnej (przed ukończeniem gry), jeżeli albo gracz lub partner zostanie pokonany, drużyna natychmiastowo opuszcza loch i traci wszystkie pieniądze oraz połowę lub więcej swoich przedmiotów. Po ukończeniu gry, dzieje się to jedynie po tym, jak lider drużyny zostanie pokonany.

Nową funkcją jest tymczasowe wysłanie członka drużyny w celu pomocy przyjacielowi. Pozwala to więc na drużyny z więcej niż czterema członkami. Pokonane drużyny oczekujące na ratunek mogą skorzystać ze specjalnego trybu pozwalającego na ponowne odwiedzenie poprzednich lochów, aby zebrać dodatkowe przedmioty i pieniądze, lecz nie jest możliwe zwiększania poziomów Pokémonów.

Wśród nowych przedmiotów wprowadzono skrzynie skarbów, wymagające pieniędzy do otwarcia. Mogą one zawierać rzadkie przedmioty wpływające na wybrane Pokémony i mogą być używane do wymiany na rzadsze i cenniejsze przedmioty za pomocą nowego sklepu. Wprowadzono także nowe przedmioty celu uwzględnienia nowych metod ewolucji, które nie przekładają się dobrze z głównej serii Pokémon do serii Mystery Dungeon, takich jak Probopass, Magnezone, Leafeon lub Glaceon.

Jak w każdych innych grach Pokémon, wybrane Pokémony są ekskluzywne dla wybranej wersji gry, lecz mogą one zostać odblokowane w innej wersji gry za pomocą kodów Wonder Mail. Pokémony ekskluzywne dla wersji Explorers of Time to Celebi, Combee, Lucario, Pachirisu oraz Riolu, a dla Explorers of Darkness są to Burmy, Buneary, Lopunny, Mewtwo i Rotom.

Gracz zostaje wyrzuczony na brzeg przez sztorm i zostaje odkryty przez partnera, który jest nieśmiałym Pokémonem, marzącym o utworzeniu zespołu eksploracyjnego. Po nawiązaniu współpracy w celu odzyskania Fragmentu Reliktu (Relic Fragment z języka angielskiego) od dwóch łobuzów, gracz, który stracił wszystkie swoje wspomnienia z wyjątkiem swojego imienia i faktu, że był kiedyś człowiekiem, zgadza się na utworzenie zespołu eksploracyjnego w celu odbudowania swojej tożsamości. Obaj zapisują się w Gildii Wigglytuffa i rozpoczynają trening jako poszukiwacze przygód. W tym czasie, gracz dowiaduje się, że potrafi mieć wizje przyszłości lub przeszłości. Później, władze alarmują gildię, że przestępca o imieniu Grovyle kradł artefakty zwane Zębatkami Czasu (Time Gears z języka angielskiego), które stabilizują przepływ czasu w każdym z regionów, co powoduje zatrzymanie czasu, gdy zostają ukradzione. Gracz i jego partner próbują przechwycić Grovyle'a, ale nie udaje im się. Następnie, gildia zaciąga do pomocy słynnego odkrywcę zwanego Dusknoir, który wyjaśnia, że zdolność gracza do widzenia przez czas nazywa się Wymiarowym Krzykiem (Dimensional Scream z języka angielskiego). Dusknoir ujawnia, że on i Grovyle są z przyszłości, i że jeżeli Zębatki Czasu zostaną ukradzione, świat Pokémon zostanie sparaliżowany i zmieni się w ciemny, ponury region wypełniony przerażonymi Pokémonami. Z pomocą strażników Zębatek Czasu, czyli Uxie, Mesprita i Azelfa, Dusknoir z powodzeniem łapie Grovyle'a i przywraca Zębatki Czasu na należne im miejsca. Po powrocie do miasta, Dusknoir otwiera Dziurę Wymiarową (Dimensional Hole z języka angielskiego) w celu zabrania Grovyle'a z powrotem do przyszłości. Dusknoir pożegnał się z mieszkańcami, lecz nagle chwyta gracza i jego partnera oraz wciąga ich do Dziury Wymiarowej razem z nim.

Gracz i partner budzą się w więzieniu w przyszłości. Po ucieczce przed bliską egzekucją Grovyle'a przez Dusknoira poznają, że świat jest nadal sparaliżowany. Od Grovyle'a dowiadują się, że świat jest sparaliżowany przez zawalenie się Wieży Temporalnej (Temporal Tower z języka angielskiego), co również przeobraziło jej głównego strażnika, Dialgę, w despotyczną istotę zwaną jako Primal Dialga. Grovyle demaskuje Dusknoira jako nikczemnego agenta wysłanego do teraźniejszości w celu jego złapania i ujawnia, że on (Grovyle) i jego ludzki towarzysz podróżowali w czasie, aby zabrać Zębatki Czasu do Wieży Temporalnej, żeby uratować świat. Tym człowiekiem jest w rzeczywistości gracz. Z pomocą Celebi, przyjaciółki Grovyle'a, grupie udaje się uciec Dusknoirowi i powracają do teraźniejszości. Grovyle ujawnia, że choć prawdą jest, że czas zatrzymuje się po zabraniu Zębatki Czasu, to ten efekt jest tylko tymczasowy. Gdy wszystkie Zębatki Czasu zostaną zwrócone do Wieży Temporalnej, czas zostanie przywrócony na stałe we wszystkich regionach.

Po powrocie do teraźniejszości grupa prosi gildię o pomoc w zabraniu Zębatek Czasu do Wieży Temporalnej w celu przywrócenia czasu. W trakcie, gdy Grovyle zbiera Zębatki Czasu, gildia bada Wieżę Temporalną i odkrywa, jak dotrzeć do Ukrytej Krainy (Hidden Land z języka angielskiego), w której znajduje się Wieża Temporalna. Dotrzeć tam udaje im się poprzez Fragment Reliktu partnera. Gracz, jego partner i Grovyle podróżują do Ukrytej Krainy i zostają zaatakowani przez Dusknoira. Ujawnione zostaje, że jeżeli Dusknoirowi uda się zmienić przyszłość, to gracz i Grovyle zostaną wymazani z istnienia. Grovyle poświęca siebie, aby przeciągnąć Dusknoira z powrotem do przyszłości, a gracz kontynuuje. Gracz, wraz z partnerem, docierają na szczyt wieży, pokonują Primal Dialgę i przywracają jego świadomość, a także wymieniają Zębatki Czasu i powstrzymują paraliż planety. W drodze powrotnej gracz żegna się z partnerem, po czym znika. Po napisach końcowych gry, Dialga jest głęboko poruszony żalem partnera po zniknięciu gracza i przywraca go do osi czasu w podziękowaniu za przywrócenie kontroli nad czasem. Gracz ponownie pojawia się na plaży i spotyka uradowanego partnera.

Po zakończeniu głównego wątku fabularnego gracz i jego partner kończą swoje życie w Gildii Wigglytuffa i przeprowadzają się do Sharpedo Bluff, starego domu partnera. W Luminous Spring dowiadują się, że ani partner, ani gracz nie mogą ewoluować z powodu zniekształcenia przestrzeni. Po wielu misjach i eksploracjach okazuje się, że Darkrai był odpowiedzialny za wydarzenia z głównej historii. Drużyna, z pomocą Palkii i Cresselii, pokonuje Darkrai, naprawiając zniekształcenie i w końcu pozwalając graczowi i partnerowi ewoluować.

20 marca 2007 roku magazyn Famitsū zapowiedziało sequel do gier Blue Rescue Team i Red Rescue Team. Wówczas jeszcze niezatytułowana gra miała wykorzystywać dwa ekrany konsoli Nintendo DS i obsługiwać Nintendo Wi-Fi Connection. Był to też pierwszy raz, gdy Chunsoft stworzył sequel do jakiejkolwiek gry z serii Mystery Dungeon innych niż Torneko z Dragon Quest lub Chocobo z Final Fantasy^[7]. Po dwóch miesiącach Chunsoft potwierdził tworzenie sequela wraz z oficjalną nazwą gry. Potwierdzono również, że gra zostanie wydana w dwóch wersjach, podobnie jak w przypadku gier Rescue Team. Potwierdzono także wcześniej wspomniane nowe funkcje, oraz dodanie Pokémonów 4. generacji i 16 grywalnych Pokémonów^[8].

Podczas wczesnego rozwoju gry Shin-ichiro Tomie myślał o wyrażeniu motywu spotkań i rozstań poprzez bańki w prologu i na końcu gry; motyw, który jest używany w całej serii od jej inauguracji. Motyw ten był bliski usunięcia z finalnej produkcji, zanim zespół był w stanie dodać go pod koniec tworzenia gry^[9]. Wprowadzono pomysł, dzięki któremu gracze mogli komunikować się poprzez różne sprzęty, jak w przypadku gier Blue Rescue Team i Red Rescue Team. W tym przypadku, skupiono się na konsolach Nintendo DS i Wii, jednak ostatecznie zrezygnowano z tego pomysłu ze względu na braku szczegółowych informacji na temat konsoli Wii^[10]. Ten pomysł został jednak później wykorzystany w remake'u gry Shiren the Wanderer GB2: Magic Castle of the Desert na konsolę Nintendo DS, gdzie gracze mogli wymieniać się zawartością z grą Shiren the Wanderer 3 na konsolę Wii poprzez internet do 27 lipca 2011 roku^[11].

Później, w sierpniu 2007 roku, obie wersje gry otrzymały datę premiery w Japonii, będącą 13 września 2007 roku. Ogłoszone zostało również grywalne demo podczas Pokémon Festa 2007^[12]. Cztery miesiące po premierze gry w Japonii, Nintendo ogłosiło nadchodzącą premierę gry w Ameryce Północnej, z tymczasową datą wydania gry ustawioną jako drugi kwartał 2008 roku^[13]. Oficjalna data premiery gry pojawiła się miesiąc później. Premiera gry miała początkowo odbyć się 28 kwietnia 2008 roku^[14], lecz ostatecznie została przesunięta na 20 kwietnia 2008 roku^[2].

Recenzje obu gier były przeciętne. Według Metacritic, Explorers of Time uzyskało średnią ocenę 60 na 100^[15], a Explorers of Darkness - 59 na 100^[16]. GameSpot przyznał grom ocenę 6,5 na 10, krytykując dialog i niespójną oprawę wizualną, lecz chwaląc fabułę, ścieżkę dźwiękową, funkcjonalność Nintendo Wi-Fi Connection i niższy poziom trudności^[17]. Gra także otrzymała ocenę 6,5 na 10 od serwisu IGN, który krytykował powtarzającą się i nieoryginalną rozgrywkę, i chwalił fabułę^[18]. Natomiast serwis GamesRadar+ przyznał ocenę 2,5 na 5, stwierdzając, że "Explorers of Darkness/Time to w najlepszym gra na wypożyczenie" oraz "fani Pokémonów lepiej skorzystają, grając więcej w Diamond/Pearl, czekając na kolejną grę Pokémon Ranger"^[19]. GameSpy przyznał ocenę 4 na 5 chwaląc gry za "klasyczną rozgrywkę w lochach, atrakcyjną oprawę i wesołą muzykę"^[20]. Zarówno Explorers of Time, jak i Explorers of Darkness otrzymały 7,5 na 10 od Nintendo Power^[21]. Gamezone przyznał ocenę 7,8 na 10, chwaląc grafikę, rozgrywkę i ścieżkę dźwiękową^[22].

Podczas 12. edycji Interactive Achievement Awards, Akademia Sztuk i Nauk Interaktywnych nominowała Pokémon Mystery Dungeon: Explorers of Time jako "Gra Fabularna Roku", która ostatecznie została przyznana grze Fallout 3^[23].

Do 31 marca 2009 roku sprzedało się w sumie ponad 4,5 miliona kopii gier Explorers of Time i Explorers of Darkness^[24], a do 31 marca 2010 - ponad 5,9 miliona kopii (wraz z wersją Explorers of Sky)^[25]. Te gry są obecnie najlepiej sprzedającymi się grami w serii Mystery Dungeon ogółem, prześcigając gry Chocobo's Mysterious Dungeon (1,34 miliona kopii) oraz Torneko: The Last Hope (759 tys. kopii)^[26][27][28].