Słonecznik zwyczajny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	słonecznik
Gatunek	słonecznik zwyczajny
Nazwa systematyczna
Helianthus annuus L. Sp. Pl.: 904 (1753)[3]
Synonimy Helianthus aridus Rydb. Helianthus erythrocarpus Bartl. Helianthus grandiflorus Wender. ex Steud. Helianthus indicus L. Helianthus jaegeri Heiser Helianthus lenticularis Douglas ex Lindl. Helianthus lindheimerianus Scheele Helianthus macrocarpus DC. Helianthus ovatus Lehm. Helianthus petiolaris DC. Helianthus platycephalus Cass. Helianthus pumilus Pers. Helianthus ultiflorus L. [3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej Ameryki Północnej. Rozprzestrzeniony został jako gatunek uprawiany i zdziczały na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Europie uprawiany jest od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna^[5], przejściowo dziczejąca w miejscach ruderalnych i na przydrożach^[6].

Gatunek rośnie w stanie dzikim w środkowym i północnym Meksyku oraz w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych; w stanach Kalifornia, Arizona i Nevada^[3]. Jako introdukowany i zdziczały rośnie w strefach umiarkowanych i podzwrotnikowych na obu półkulach, poza tym w strefie równikowej w Andach^[3].

Pokrój

Roślina zielna osiągająca zwykle od 1 do 3 m wysokości^[7], w przypadku niektórych odmian i roślin zdziczałych pęd osiąga czasem niewiele ponad 0,2 m wysokości^[6].

Łodyga

Prosto wzniesiona, sztywna, gruba, pokryta sztywnymi włoskami. Wewnątrz łodygi znajduje się biały i bardzo lekki rdzeń^[6].

Liście

Skrętoległe (na całej lub prawie całej długości łodygi), osadzone na ogonkach od 2 do 20 cm długości, z okazałą blaszką osiągającą 10–40 cm długości i 5–40 cm szerokości^[7]. Blaszki mają kształt sercowaty lub jajowaty, na wierzchołku zaostrzone, z brzegami piłkowanymi. Blaszki są szorstkie, nerwy są wklęsłe od góry i silnie wystające od spodu^[6].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostan typu koszyczek, pojedynczy lub koszyczków jest kilka, tworzących podbaldach, przy czym szczytowy jest większy od bocznych. Średnica koszyczków wynosi od kilku cm do 40, u odmian bywa jeszcze większa (do ok. 70 cm). Szypuła pod koszyczkiem jest zgrubiała i wypełniona białawym rdzeniem. Okrywa składa się z ostro zakończonych listków ułożonych dachówkowato. Dno koszyczka jest płaskie lub lekko wklęsłe. Brzeżne kwiaty języczkowate są żeńskie, o okazałej, żółtej koronie w kształcie szeroko lancetowatego języczka^[6]. Jest ich zwykle od kilkunastu do ok. 30, ale u odmian może być ich ponad 100. Znacznie liczniejsze są kwiaty środkowe, których może być kilkaset do ponad tysiąca^[7]. Są to kwiaty rurkowate są obupłciowe, niewielkie i brunatne. Kwiaty wsparte są łopatkowatymi plewinkami z ostrym kończykiem. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach^[6].

Owoce

Niełupki na przekroju trapezoidalne, wydłużone, białawo i ciemnopopielato paskowane^[6]. U roślin dziko rosnących osiągają do 4–5 mm długości, u odmian uprawnych do ok. 15 mm^[7]. Puch kielichowy zredukowany i szybko odpadający^[6]. Składa się z dwóch lancetowatych łusek do 3,5 mm długości i kilku tępych łusek o długości do 1 mm^[7].

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki^[8]. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju^[9].

• Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach.
• Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła^[9]. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego^[10].
• Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt^[9].
• Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła^[9].
• Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów.

• Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
• Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych^[12].
• Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru^[9].

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4–10)^[13]. W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.