SN81

SN81-001 na stacji Czeremcha jako pociąg do Hajnówki
Kraj produkcji	Polska
Producent	Kolzam Racibórz
Lata budowy	1988–1990
Układ osi	1'A' + 1'1'[a]
Układ wagonów	s+r[a]
Wymiary
Masa służbowa	23,2 t
Długość	16 500 mm
Szerokość	2600 mm
Wysokość	3250 mm
Średnica kół	840 mm
Napęd
Typ silników	SW-400/A9 (SN81-001), 6CT107 (SN81-002...006)
Liczba silników	2 szt. 92 kW (123 KM) (SN81-001), 2 szt. 110 kW (148 KM) (SN81-002...006)
Parametry eksploatacyjne
Rodzaj przekładni	mechaniczna 5S45
Prędkość konstrukcyjna	90 km/h
Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących	48–54
Liczba miejsc ogółem	140
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolzam SPA-66 (seria SN81) – dwuczłonowy autobus szynowy eksploatowany przez Polregio, wcześniej Polskie Koleje Państwowe, produkowany w latach 1988–1990 przez Kolzam Racibórz. Jego eksploatację zakończono w 2015 roku.

Pojazd ten został zbudowany na podstawie drezyny inspekcyjnej WOA-29, co spowodowało ograniczenia konstrukcyjne (np. brak toalet lub przejść międzywagonowych), które pojawiły się dopiero podczas modernizacji. Doświadczenia zdobyte podczas budowy i eksploatacji pomogły w budowie kolejnych pojazdów tego typu, szczególnie w SA104 – wersji rozwojowej SN81.

Postępujący spadek znaczenia kolei w ruchu pasażerskim w Europie po drugiej wojnie światowej spowodował budowę i eksploatację wagonów motorowych na liniach lokalnych. W Polsce jednak spalinowe zespoły trakcyjne zaczęły pojawiać się dopiero w połowie lat 50, jednak ich dostawy dla PKP skończyły się w połowie lat siedemdziesiątych. Od 1975 do 1988 polski przemysł środków transportu nie wyprodukował żadnego spalinowego pojazdu trakcyjnego tej klasy i poza pojazdami wąskotorowymi ustał import takich maszyn^[1].

Kryzys lat 80. spowodował zmniejszenie zapotrzebowania na przewozy pasażerskie, a ponadto kolej musiała konkurować z coraz lepszą ofertą przewoźników autobusowych. Kolejnym impulsem do modernizacji parku taborowego był zaawansowany wiek dotychczas stosowanych pojazdów, z których najmłodsze miały 13 lat, natomiast najstarsze prawie 40 i kres ich eksploatacji był planowany na pierwszą połowę lat 90.^[1].

17 lipca 1989 dyrektor generalny PKP zatwierdził program budowy autobusów szynowych, w którym powołano się na pozytywne wyniki użytkowania SN81. Program przewidywał dostawę 220 szynobusów - jego wykonawcą zostały ZNTK Poznań wytwarzające szynobusy SA101^[2].

W tej sytuacji dyrekcja firmy Kolzam, producenta lekkich drezyn inspekcyjnych, postanowiła zbudować lekki pojazd szynowy przeznaczony do obsługi pasażerskiego ruchu lokalnego. W celu zaoszczędzenia czasu oraz środków nowy pojazd został wykonany na podstawie projektu drezyny inspekcyjnej. Pierwszy egzemplarz był gotowy w 1988 roku. Łącznie powstało 6 pojazdów, w tym 1 dla PKP LHS^[3].

W pierwszym, prototypowym egzemplarzu SN81 zostały zamontowane wolnossące silniki wysokoprężne SW-400, wyprodukowane przez Wytwórnię Silników Wysokoprężnych Andoria z Andrychowa. Silniki te mają moc maksymalną 125 KM i pojemność 6540 cm³. Silniki tego typu są wykorzystywane do napędzania między innymi małych ciężarówek i średnich autobusów oraz maszyn rolniczych^[4].

W kolejnych szynobusach zastosowano inną jednostkę napędową tego samego producenta – silnik 6CT107 o mocy 170 KM i pojemności 6529 cm³; większa moc jest efektem zastosowania turbodoładowania oraz większego stopnia sprężania. 6CT107 jest o 100 kg cięższy od SW-400 co powoduje, że wyposażone w niego szynobusy są cięższe niż SN81-001; różnica jest jednak na tyle mała, że nie wpłynęła na zmianę oznaczenia^[5].

Fabrycznie SN81 nie były wyposażone w toalety; dopiero podczas modernizacji zostały one zamontowane w SN81-003 i SN81-004^[6].

Wszystkie normalnotorowe SN81 zostały początkowo przypisane do lokomotywowni Racibórz, jednakże już 1 czerwca 1990 SN81-001 został przydzielony do lokomotywowni Kędzierzyn-Koźle. Przed 1997 szynobus ten został przydzielony lokomotywowni Czeremcha na Podlasiu, skąd 1 lipca 1997 został przekazany do Zakładu Taboru w Białymstoku. Szynobus ten do końca pozostał na Podlasiu, zmieniając tylko swój przydział podczas zmian nazw podmiotu zajmującego się utrzymaniem taboru w Białymstoku^[7].

W lipcu 2008 SN81-001 uległ kolizji na przejeździe kolejowo-drogowym w okolicy Strabli. W wyniku wypadku pękła ostoja wagonu, co uczyniło remont całkowicie nieopłacalnym. Pojazd ten został przewieziony do Warszawy i umieszczony przed siedzibą Przewozów Regionalnych jako pomnik^[8]. W listopadzie 2018 ze względu na zmianę siedziby Przewozów Regionalnych pojazd został przetransportowany do Łukowa^[9]. Na początku 2020 roku został przetransportowany do Czeremchy^[10][11].

SN81-002 i SN81-003 zostały na Śląsku po przydzieleniu najpierw do Raciborza, potem do Kędzierzyna-Koźla. Później szynobusy był delegowane do Katowic, a następnie stacjonowały jeszcze w Gliwicach, Katowicach oraz Czechowicach-Dziedzicach. W czerwcu 2000 oba trafiły do Lublina. W 2006 SN81-003 został przydzielony do PR Opole, skąd jeszcze w tym samym roku trafił do PR Białystok. W 2007 roku w taką samą zmianę przydziału miał SN81-002, który po niedługim pobycie w Opolu na krótko trafił do PR Białystok. 10 października oba pojazdy zostały wpisane na stan PR Gdynia i stacjonowały w Chojnicach, gdzie obsługiwały mniej obłożone połączenia w węźle chojnickim^[12][13]. Pojazdy te zostały wycofane z Podlaskiego ZPR ze względu na zastąpienie ich nowymi pojazdami serii SA133^[14]. 3 listopada 2014 zakończono eksploatację jednostki 003, a 2 lutego 2015 jednostki 002. Powodem wycofania ich z eksploatacji było osiągnięcia wieku kwalifikującego je do naprawy głównej^[15]. 6 grudnia obie jednostki zostały zezłomowane^[16].

SN81-004 i SN81-006 miały podobny do siebie przebieg służby. Od początku jeździły na Podlasiu, najpierw w lokomotywowni Czeremcha, później Białystok. Ich zmiany przydziału, oprócz krótkiej delegacji SN81-004 do Opola w 2005 roku, były związane wyłącznie ze zmianą struktur właściciela. W SN81-004 doszło do zmiany oznaczeń członów, jednakże był to zabieg formalny^[17][18].

W grudniu 2012 SN81-006 został przydzielony do Łódzkiego Zakładu Przewozów Regionalnych do obsługi linii Tomaszów Mazowiecki – Opoczno^[19]. 12 stycznia 2013 ze względu na liczne awarie SN81-006 dodatkowo do bazy ŁZPR przeniesiono SN81-004^[20]. 2 września SN81-006 uderzył w samochód ciężarowy, co w połączeniu z awaryjnym wyłączeniem SN81-004 spowodowało konieczność wprowadzenia autobusów zastępczych na trasie Tomaszów – Opoczno^[21]. Uszkodzenia SN81-006 okazały się na tyle poważne, że pojazd przeznaczono do kasacji^[22]. W grudniu 2013 SN81 zostały ostatecznie zastąpione przez SA135 zakupione przez Przewozy Regionalne^[23]. W lipcu 2015 SN81-004 i 006 zostały wystawione na sprzedaż^[24]. Pierwszy z nich w wyniku postępowania przetargowego został nabyty przez Mogileńskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei a pociąg aktualnie stacjonuje w Jaworzynie Śląskiej^[25].

Nazwa SN81 oznacza^[26]:

• S – rodzaj trakcji (spalinowa),
• N – wagon motorowy dostosowany do niskich peronów,
• numer z przedziału 80–89 – przekładnia hydrauliczna, sterowanie wielokrotne, lecz wagony te ani nie posiadały przekładni hydraulicznej (tylko mechaniczną), ani nie miały sterowania wielokrotnego.

• Lista spalinowych zespołów trakcyjnych i wagonów eksploatowanych w Polsce