Komenda Rejonu Uzupełnień Wilejka

Komenda Rejonu Uzupełnień Wilejka (KRU Wilejka) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[1].

15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, na terenie Okręgu Korpusu Nr III zorganizowana została Powiatowa Komenda Uzupełnień Mołodeczno w Wilejce. Okręg poborowy PKU Mołodeczno w Wilejce obejmował powiaty: wilejski, stołpecki i duniłowiczowski należące do Ziemi Wileńskiej^[2].

19 marca 1922 roku z inicjatywy komendanta PKU ppłk. Metzlera garnizon Wilejka wspólnie z ludnością cywilną uroczyście obchodził dzień imienin Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego^[3].

18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[4], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[2]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[5][6]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[7].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[5]. W skład PKU Mołodeczno w Wilejce wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy^[5]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[8][9][10].

Z dniem 1 stycznia 1926 siedziba władz powiatowych w Duniłowiczach została przeniesiona do Postaw, a nazwa powiatu duniłowickiego zmieniona na powiat postawski^[11].

Z dniem 20 stycznia 1926 roku zostało utworzone województwo wileńskie, w skład którego zostały włączone między innymi powiaty: postawski i wilejski^[12].

12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[13].

Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Mołodeczno w Wilejce normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[14]

Z dniem 1 kwietnia 1927 roku w województwie wileńskim utworzony został powiat mołodeczański^[15].

Z dniem 1 października 1927 roku PKU Mołodeczno w Wilejce została przemianowana na Powiatową Komendę Uzupełnień Wilejka. Od tego dnia administrowała powiatami: mołodeczańskim i wilejskim. Powiat postawski został podporządkowany nowo utworzonej PKU Postawy, natomiast powiat stołpecki PKU Baranowicze^[16].

W marcu 1930 roku PKU Wilejka nadal podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr III i administrowała powiatami: mołodeczańskim i wilejskim^[17]. W grudniu tego roku PKU Wilejka posiadała skład osobowy typ III^[14].

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[18].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Wilejka została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Wilejka przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[19], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[20]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Wilejka normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[21] .

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr III, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: mołodeczański i wilejski^[1].

W planie mobilizacyjnym „W” KRU Wilejka nie została obciążona zadaniami mobilizacyjnymi. W czasie mobilizacji pozostawała na etacie pokojowym, a w czasie wojny przynależała pod względem ewidencji i uzupełnień do Ośrodka Zapasowego 29 Dywizji Piechoty^[22].

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU Mołodeczno w Wilejce oraz PKU i KRU Wilejka, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.

Komendanci

• ppłk piech. Stanisław Metzler (do 15 IX 1923 → komendant PKU Wilno^[23][24][25])
• mjr piech. Wacław Kaj (15 IX 1923^[23] – VII 1924 → I referent PKU Wilno^[26])
• ppłk piech. Józef Bronisław Janicki (VII^[26] – VIII 1924 → komendant PKU Krzemieniec^[27])
• płk piech. Mikołaj Korszun-Osmołowski (VIII 1924^[27] – II 1927^[28] → komendant PKU Mińsk Mazowiecki)
• mjr piech. Piotr Tapper (V 1927^[29] – 31 VIII 1930^[30] → stan spoczynku)
• mjr art. Adam Marian Kopacz (IX 1930^[31] – XI 1932 → dyspozycja dowódcy OK III^[32][33])
• mjr piech. Edmund Suchanek^[a] (VIII 1933^[39] – VII 1935^[40])
• mjr piech. Jan Łomnicki (VIII 1935 – IX 1939^[41] → w niewoli sowieckiej)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925^[42][43]

• I referent
  • por. Jan Strzyżewski (1923 – XII 1923^[44] → II referent PKU Lida)
  • kpt. piech. Józef Harasimowicz (XII 1923^[44] – III 1924^[45] → 1 pp Leg.)
  • por. Jan Strzyżewski (III 1924^[45] – I 1925^[46] → II referent)
  • kpt. piech. Stefan IV Zieliński (I 1925^[47] – II 1926 → 5 pp Leg.)
• II referent
  • urzędnik wojsk. XI rangi Marian Mandziuk (1923)
  • por. Jan Strzyżewski (I 1925 – II 1926 → kierownik II referatu)
• oficer instrukcyjny – wakat (1923 – 1924)
• oficer ewidencyjny na powiat duniłowicki
  • urzędnik wojskowy XI rangi Wawrzyniec Malanda (do I 1923^[48] → OE Dąbrowa PKU Tarnów)
  • urzędnik wojsk. IX rangi Stanisław Ochab (III^[49] – 23 V 1923^[50] → OE Dąbrowa PKU Tarnów)
  • por. piech. Leon Marian Bernacki (1 VIII^[51] – 15 XI 1923^[52] → 74 pp)
  • por. piech. Czesław Rzeszotarski (15 XI 1923^[52] – II 1926 → referent)
• oficer ewidencyjny na powiat stołpecki – urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Jan Pietkiewicz (od 16 V 1923^[53])
• oficer ewidencyjny na powiat wilejski
  • urzędnik wojsk. IX rangi Władysław Zaleski (do 2 X 1923^[54] → II referent PKU Augustów w Sokółce)
  • urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Lucjan I Olszewski (od 2 X 1923^[54])

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938^[55][56][57]

• kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta
  • mjr piech. Piotr Tapper (II 1926 – V 1927 → komendant PKU)
  • mjr kanc. Kazimierz Krieger (V 1927^[58] – XI 1928^[59] → kierownik I referatu PKU Biała Podlaska)
  • mjr piech. Karol Hönl (XI 1928^[60] – III 1929^[61] → dyspozycja dowódcy OK III)
  • mjr art. Adam Marian Kopacz (III 1929^[62] – IX 1930 → komendant PKU)
  • kpt. piech. Walerian Edward Wilhelm Mossoczy^[b] (od IX 1930^[65], był w VI 1935, †4 III 1937 Wilno^[66])
  • kpt. piech. Józef Kasperski (1937 – 1938 → WINO)
• kierownik II referatu poborowego
  • por. Jan Strzyżewski (od II 1926)
  • kpt. piech. Czesław Rzeszotarski (był w 1932 – VI 1938 → kierownik II referatu KRU)
• referent
  • por. piech. Czesław Rzeszotarski (II 1926 – ? → kierownik II referatu)
  • kpt. art. Aleksander Włodzimierz Lenczowski (VII^[67] – XII 1929^[68] → referent PKU Kraśnik)
  • kpt. piech. Walerian Edward Wilhelm Mossoczy (IV 1930 – IX 1930 → kierownik I referatu)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1938–1939^[41]

• kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Władysław Boratyn^[c] (1939 → w niewoli sowieckiej)
• kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Czesław Rzeszotarski †1940 Charków^[70]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Warszawa: Dep. Piech. MSWojsk., 1935.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Stanisław Jaczyński. Losy oficerów polskich ocalałych z zagłady na Wschodzie po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, czerwiec-sierpień 1941 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1 (239), 2012. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281. 
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Wojskowa Komenda Uzupełnień w Suwałkach. [dostęp 2019-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-18)].
• Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.