Klasztor (cz. klášter, z niem. Kloster, od łac. claustrum – miejsce zamknięte) – budynek lub zespół budynków, w którym mieszkają wspólnoty religijne zakonników albo zakonnic. Klasztory są znane przede wszystkim z chrześcijaństwa i buddyzmu, choć występują lub występowały także w hinduizmie, dżinizmie, islamie i judaizmie.
Nazwą tą określa się często sam zakon czy zgromadzenie zakonne.
Klasztory w różnych religiach
[edytuj | edytuj kod]Religie wywodzące się z półwyspu indyjskiego
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze formy życia monastycznego wywodzą się z półwyspu indyjskiego z hinduistycznego ascetyzmu. Hinduistyczne formy klasztorów to większa i bardziej sformalizowana matha oraz aśrama.
Z praktyk hinduistycznych wywodzą się monastycyzm buddyjski i dżinnijski. O ile w dżinnizmie jest on podobny do hinduizmu, to buddyzm wytworzył własną bogatą i różnorodną tradycję budowy klasztorów, rozwijaną od IV wieku przed Chr. do dziś na terenie wschodniej Azji, a od XX wieku na całym świecie.
Religie abrahamiczne
[edytuj | edytuj kod]W judaizmie starożytnym istniały wspólnoty przypominające klasztorne np. w Kumran.
Własną i bogatą tradycję monastyczną wykształciło chrześcijaństwo. Klasztory zaczęły się rozwijać ze wspólnot pustelniczych w Egipcie i rozprzestrzeniły się na cały chrześcijański świat. Klasztory istnieją we wszystkich odłamach chrześcijaństwa, także w protestantyzmie, jednak w każdym rozwinęły odrębne cechy charakterystyczne. W języku polskim klasztory prawosławne określa się słowem monaster.
W Islamie cechy klasztorów nabrały wspólnoty sufickie.
Klasyczne cechy klasztorów w zachodnim chrześcijaństwie
[edytuj | edytuj kod]
W klasycznym układzie zabudowań ich centralnym punktem był kościół, do którego od strony południowej przylegał otoczony krużgankami czworoboczny wirydarz, od wschodniej – kapitularz, a od zachodniej – cele zakonne lub dormitoria. Naprzeciwko kościoła usytuowany był refektarz, a różne inne budynki (szkoła, zabudowania gospodarcze) lokowano w dalszych częściach kompleksu, jednak w obrębie opasających go murów.
Pomieszczenia klasztorne
[edytuj | edytuj kod]- armarium – pomieszczenie do przechowywania ksiąg.
- auditorium – sala do odczytu; służyła mnichom do omawiania spraw codziennych, rozdzielania prac na bieżący dzień
- cellarium – magazyn klasztorny
- dormitorium – sypialnia klasztorna
- fraternia – pomieszczenie służące zakonnikom do wspólnej pracy
- infirmeria – pomieszczenie przeznaczone dla chorych zakonników
- kalifaktorium (calefactorium) – ogrzewalnia klasztorna
- kapitularz – sala zebrań
- klauzura – ściśle określona część budynków, do której wstęp mają tylko członkowie danego zgromadzenia zakonnego
- krużganek – okalająca dziedziniec galeria utworzona przez arkady wsparte na ciągu filarów bądź kolumn
- lawaterz, lawatorium – umywalnia klasztorna
- oratorium – kaplica klasztorna
- parlatorium – rozmównica; pomieszczenie przeznaczone do rozmów z osobami świeckimi.
- refektarz – jadalnia klasztorna
- skryptorium – pomieszczenie służące do przepisywania i iluminowania ksiąg
- wirydarz – wewnętrzny dziedziniec klasztorny z ogrodem, otoczony krużgankami skrzydeł klasztornych
Znane klasztory chrześcijańskie
[edytuj | edytuj kod]
- obrządku zachodniego
- rzymskokatolickie
- Klasztor oo. paulinów na Jasnej Górze
- Klasztor benedyktyński na Monte Cassino
- Klasztor benedyktyński w Sankt Gallen (zobacz też: plan klasztoru w Sankt Gallen)
- Klasztor benedyktyński w Cluny
- Klasztor bernardyński w Kalwarii Zebrzydowskiej - Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej
- Klasztor cysterski w Cîteaux
- Klasztor cysterski w Clairvaux
- Klasztor cysterski w Morimond
- Klasztor benedyktyński na Mont Saint-Michel
- Klasztor dominikanów Sainte Marie de La Tourette
- Klasztor franciszkański w Asyżu
- Klasztor cysterski w Lubiążu
- Klasztor cysterski w Mogile
- Klasztor benedyktynów w Tyńcu
- mariawickie
- protestanckie
- Augustinerkloster w Erfurcie
- rzymskokatolickie
- obrządku wschodniego (monastyry)
- prawosławne
- Klasztor Świętej Katarzyny na górze Synaj w Egipcie
- Zespół klasztorów na półwyspie Athos
- Ławra Troicko-Siergijewska w Siergijewie Posadzie k. Moskwy
- Ławra Peczerska w Kijowie
- Ławra Uspenska w Poczajowie
- Monaster św. Elżbiety w Mińsku
- Monaster św. Ducha w Wilnie
- Ławra Supraska
- Monastyr Sołowiecki na Wyspach Sołowieckich (Morze Białe, Rosja)
- Monastyr Uspieński w pobliżu Bachczysaraju na Krymie
- Rylski Monastyr (w górach Riła, Bułgaria)
- Meteory na równinie tesalijskiej (Grecja)
- unickie
- Ławra Uniowska należąca do mnichów reguły studyckiej
- orientalne
- Debre Damo należąca do Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego
- prawosławne
Słynne klasztory buddyjskie
[edytuj | edytuj kod]
- Baima si – jeden z najstarszych chińskich klasztorów
- Songgwang-sa – klasztor sŏn (jap. zen)
- Haein sa – klasztor koreański
- Daitoku-ji – zespół klasztorny
- Engaku-ji – klasztor zen
- Hosshin-ji – klasztor zen sōtō
- Rumtek – klasztor w Tybecie
- Hemis – klasztor w Tybecie
- Ryutaku-ji
- Shaolin – klasztor chan (jap. zen)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marianne Bernhard, Klasztory, Barbara Ostrowska (tłum.), Warszawa: Diogenes, 2000, ISBN 83-7227-530-0, OCLC 297696370.
- Janusz Leszek Jurkiewicz, Pomorski Szlak Cystersów, Gdynia: Region; Pelplin: Bernardinum, 2006, ISBN 978-83-89178-66-4 (Region), ISBN 978-83-7380-396-1 (Bernardinum)
- Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński, Cystersi w Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 2010, ISBN 978-83-7495-735-9
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 73. ISBN 83-85001-89-1.
