Ksiądz

Ten artykuł dotyczy duchownego chrześcijańskiego. Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.

Ksiądz – we współczesnym rozumieniu tego słowa – duchowny chrześcijański. W Kościele katolickim, Cerkwi prawosławnej oraz Kościele luterańskim potoczne określenie prezbitera^[1]. W niektórych Kościołach protestanckich osoba, której powierzono urząd kościelny poprzez ordynację.

Samo słowo „ksiądz” wywodzi się ze słowiańskiego kniędz (*kъnędzь) i pierwotnie termin ten oznaczał władcę, naczelnika plemiennego^[2] (z tego samego źródła wywodzą się ruskie kniaź, czeskie kníže czy południowosłowiańskie knez). Słowo *kъnędzь do słowiańszczyzny zostało zapożyczone z pragermańskiego kuning lub kunung (*kuningaz, *kunungaz) – „książę, naczelnik plemienny” (kuning → kŭnęgŭ → kъnęgъ → kъnędzь). W polszczyźnie słowo uległo dalszym przekształceniom (zanik jerów, zmiana nagłosowego kń- w kś- itd.) w formę ksiądz. W litewskim pozostało jako kunigas.

We wczesnym średniowieczu zaczęto tak określać ludzi możnych i wpływowych. Od XIII wieku słowem tym nazywano też niekoronowanych władców jako odpowiednik łacińskiego słowa dux lub princeps, np. wielki ksiądz litewski (dziś w tym znaczeniu występuje polska forma książę, która pierwotnie znaczyła młodego władcę – książę od ksiądz (władca) jak koźlę od kozieł czy chłopię od chłop). W dawnej polszczyźnie zapisywano to słowo jako xiądz.

Znaczenie „duchowny” jest najpóźniejsze (prawdopodobnie przyszło do polszczyzny pod wpływem czeskim). Z początku, od II połowy XIV wieku, było stosowane jedynie wobec biskupów (zwanych wówczas często książętami Kościoła). Z czasem tytułu tego zaczęli używać opaci, prałaci i proboszczowie, a później też pozostali duchowni (w tym również niekatoliccy)^[3]. W nowożytnej polszczyźnie stało się powszechnie używanym potocznym określeniem prezbitera.

Żeńskim odpowiednikiem słowa ksiądz jest ksieni.

W niektórych nurtach chrześcijańskich preferowane są lub stosowane zamiennie inne tytuły duchownych, takie jak np.: batiuszka (dawn. pop), pastor (łac. pasterz), starszy, kapłan (mariawici), minister bądź ojciec.

Zobacz hasło ksiądz w Wikisłowniku

Zobacz w Wikiźródłach hasło Ksiądz w Encyklopedii staropolskiej

Zobacz kolekcję cytatów Ksiądz w Wikicytatach

• Duchowni w nurcie katolickim
  • Kleryk
  • Diakon
  • Prezbiter
  • Kapłan
  • Pop
  • Biskup
  • Arcybiskup
  • Kardynał
  • Papież
• Duchowni w nurcie mariawickim
  • Ostiariusz
  • Akolita
  • Egzorcysta
  • Lektor
  • Subdiakon
  • Diakon lub Diakonisa
  • Kapłan lub Kapłanka
  • Biskup lub Biskupka
  • Biskup Naczelny
  • Arcybiskup lub Arcykapłanka
  • Kapłan ludowy

• Duchowni w nurcie luterańskim i anglikańskim
  • Subdiakon (w luteranizmie tylko jako posługa)
  • Diakon
  • Prezbiter
  • Biskup
  • Arcybiskup

• Duchowni w innych nurtach chrześcijańskich
  • Batiuszka – prawosławny odpowiednik księdza
  • Pastor – odpowiednik księdza w Kościołach ewangelikalnych

• Duchowni w innych religiach niż chrześcijaństwo
  • Rabin – duchowny żydowski
  • Imam – duchowny muzułmański

• Duchowni – klasyfikacja zawodów i specjalności – opis zawodu
• Kapłaństwo w ewangelicyzmie. luteranie.pl