Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii – laureaci nagrody przyznawanej corocznie osobom, które dokonały odkrycia naukowego lub wynalazku w dziedzinie chemii (jednej z pięciu, w których tę nagrodę ustanowiono), wyświadczając tym największe dobrodziejstwo ludzkości. Na początku nagradzano zwykle jedną osobę w danym roku, potem coraz częściej były to dwie lub trzy osoby.
Kryterium oceny osiągnięć kandydatów do Nagrody Nobla sformułował Alfred Nobel (1833–1896) w swoim testamencie. Fundusz nagród pochodzi z odsetek od majątku fundatora, którym zarządza Fundacja Nobla. Decyzje w sprawach wyróżnień podejmuje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, zgodnie ze ściśle opisaną procedurą[1]. Ceremonie wręczania nagród odbywają się od roku 1901, zawsze 10 grudnia, co jest uhonorowaniem rocznicy śmierci fundatora (10 grudnia 1896)[2].
Rys historyczny
[edytuj | edytuj kod]Alfred Nobel – wynalazca i przedsiębiorca (autor 355 patentów) – był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach, jednak wielki majątek zgromadził głównie dzięki studiom w zakresie inżynierii chemicznej i kontaktom z wieloma znanymi wówczas chemikami. Najbardziej znany z jego wynalazków – dynamit – przyczynił się do przełomu w górnictwie i budowie tuneli. Zgromadzony majątek postanowił przeznaczyć na wspieranie nauki i wynalazczości. Zadysponował, że fundacja, dobrze zarządzająca jego majątkiem, powinna dzielić swoje roczne zyski na pięć równych części i przeznaczać je na nagrody pieniężne, między innymi[3]:
…jedną część osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii… (Alfred Nobel, 1895)
Podział obszaru działalności naukowców i wynalazców z czasów Alfreda Nobla szybko stracił aktualność. Na pograniczach między fizyką, chemią i medycyną powstały i rozwinęły się nowe dyscypliny naukowe: chemia fizyczna, termodynamika chemiczna, astrochemia, biochemia, medycyna molekularna, fizyka medyczna i wiele innych. Już pierwsza z nagrodzonych prac z dziedziny chemii dotyczyła zagadnień fizykochemicznych (Jacobus Henricus van 't Hoff[4], za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego). Z upływem lat coraz bardziej dominowały osiągnięcia dotyczące różnych aspektów „chemii życia” (biochemia, biotechnologia). Coraz częściej zdarzały się równoczesne zgłoszenia osiągnięć poszczególnych naukowców do różnych komisji (do nagrody w dziedzinie chemii, fizyki i medycyny). Lista laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, podobnie jak analogiczne listy laureatów w innych dziedzinach, stała się zapisem ponad stuletniej historii rozwoju nowych dziedzin nauki oraz rosnącej roli badań zespołowych (współpracy naukowców reprezentujących różne dyscypliny i różne ośrodki naukowe na świecie[5][6]).
W latach 1901–2024 w gronie laureatów 116 przyznanych Nagród Nobla w dziedzinie chemii znalazło się 196 osób, z których 63 otrzymały wyróżnienie indywidualne. Dwukrotnie wyróżnionymi byli: Frederick Sanger, specjalista w dziedzinie biologii molekularnej (lata 1958 i 1980) i Barry Sharpless (2001 i 2022)[2]. Średnia wieku laureatów w chwili odbierania nagrody wynosiła 61 lat[potrzebny przypis] (najmłodszy z laureatów: Frédéric Joliot-Curie, 35 lat; najstarszy z laureatów: John B. Goodenough, 97 lat). Nagrodę otrzymało 8 kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1911), Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964), Ada Jonath (2009), Frances Arnold (2018), Emmanuelle Charpentier, Jennifer Doudna (2020) oraz Carolyn Bertozzi (2022)[2].
Lista laureatów
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nomination and Selection of Chemistry Laureates [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ a b c Facts on the Nobel Prize in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Alfred Nobel’s Will [online], Nobel Prize Outreach AB [zarchiwizowane z adresu 2014-07-17] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1901 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Bo G. Malmström , Bertil Andersson , The Nobel Prize in Chemistry: The Development of Modern Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Marcin Kawa , Nagrody Nobla związanie z biotechnologią [online], BioTechnolog.pl, 20 października 2004 [dostęp 2021-10-06] .
- ↑ All Nobel Prizes in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB 2013 [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1902 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1903 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1904 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1905 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1906 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1907 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1908 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1909 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1910 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1911 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1912 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1913 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1914 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1915 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1916 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1917 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1918 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1919 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1920 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1921 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1922 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1923 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1924 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1925 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1926 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1927 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1928 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1929 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1930 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1931 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1932 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1933 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1934 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1935 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1936 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1937 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1938 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1939 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1940 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1941 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1942 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1943 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1944 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1945 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1946 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1947 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1948 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1949 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1950 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1951 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1952 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1953 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1954 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1955 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1956 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1957 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1960 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1961 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1962 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1963 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1964 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1965 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1966 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1967 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1968 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1969 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1970 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1971 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1972 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1973 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1974 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1975 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1976 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1977 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1978 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1979 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1980 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1981 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1982 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1983 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1984 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1985 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1986 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1987 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1988 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1989 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1990 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1991 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1992 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1993 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1994 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1995 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1996 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1997 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1998 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1999 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2000 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2001 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2002 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2003 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2004 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2005 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2006 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2007 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2008 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2009 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2010 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2011 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2012 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2013 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2014 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-10-08] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2015 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2015-10-07] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2016 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2017 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 2018 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2018-10-03] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2019 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-09] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2020 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2020-10-08] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2021 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2022 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2022-10-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2023 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2023-10-04] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 2024 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2024-10-09] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- The Nobel Prize in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-11] (ang.).