 nr rej. 754/64 z 31.03.1964
| |
 Wieża Zamku Górnego z fragmentem budynku Zespołu Szkół Mechanicznych w Opolu (2018 rok) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Księcia Władysława Opolczyka, 46-027 Opole |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1382 |
| Ukończenie budowy |
1387 |
| Zniszczono |
1615 (z wyjątkiem wieży) |
Położenie na mapie Opola  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
| 50°40′11,36″N 17°55′30,77″E/50,669824 17,925214 | |
Zamek Górny w Opolu – zamek, który znajdował się w Opolu, w miejscu późniejszych zabudowań Zespołu Szkół Mechanicznych przy ulicy Księcia Władysława Opolczyka. Dawna siedziba opolskich Piastów. Zbudowany został w II połowie XIV wieku, spłonął w 1615, po czym nie został już odbudowany. Jedyną pozostałością po nim jest wieża zamkowa oraz kurtyna murów z bartyzaną. Był to jeden z dwóch zamków w Opolu[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Istnieje wiele sprzecznych opinii na temat początków Zamku Górnego w Opolu[3][2]. Z jednej strony niektórzy dawni historycy w ogóle powątpiewali w jego istnienie, z drugiej niektórzy uważali, że Zamek Górny był starszy od zamku na Ostrówku[3]. Już za Bolesława Chrobrego w tym miejscu miało stać dworzyszcze opolskiego kasztelana[4]. Obecnie przyjmuje się, że zamek został wybudowany w latach 1382–1387 przez Władysława Opolczyka[1][5].
Zamek wzniesiono po drugiej stronie Odry niż pierwszy zamek, na odcinku Młynówki, która była wówczas głównym korytem rzeki[6]. Powstał w najwyższym punkcie w mieście na wzniesieniu wapiennym (tzw. „Górce”), w bezpośrednim sąsiedztwie Bramy Gosławickiej i wchodził w skład obwarowań miejskich[7].
Przyczyny powstania drugiego zamku w Opolu i panowanie Piastów
[edytuj | edytuj kod]Po śmierci Bolka II władzę w Opolu początkowo przejął jego młodszy syn Bolko III. Później Bolko III podzielił się wpływami ze starszym bratem Władysławem[8]. Władysław dostał pod władanie wschodnią część miasta z ziemią oleską i gorzowską, a część zachodnią miasta z pozostałymi ziemiami południowymi zatrzymał Bolko[8]. Władysław Opolczyk był zaangażowany w europejską politykę (palatyn Węgier w latach 1367–1372, namiestnik Rusi Halickiej w latach 1372–1379)[3], jednak w związku z fiaskiem planów objęcia tronu polskiego po śmierci Ludwika Węgierskiego w 1382 r. zdecydował się wrócić do Opola[8]. W tym samym roku zmarł jego brat Bolko III. Nad jego posiadłościami sprawowało pieczę czterech jego synów jako bracia niedzielni, w praktyce jednak byli podporządkowani swojemu stryjowi księciu Władysławowi[5].
Władysława stać było, aby nie dzielić rezydencji ze swoimi bratankami i wybudować sobie zamek odpowiadający jego pozycji majątkowej i politycznej[8]. Poza tym drugi zamek mógł umocnić system obronny we wschodniej części miasta[9]. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1387 r. W 1396 r. Opole zostało oblężone przez wojska polskie króla Władysława Jagiełły. Zamek Górny uległ wówczas znacznym zniszczeniom w wyniku ostrzału. W konsekwencji książęta Bolko IV i Bernard podpisali traktat pokojowy. Pokonany Władysław Opolczyk, z przerwą w latach 1397–1398, spędził na zamku resztę życia[8]. Książę z dwóch małżeństw miał tylko córki, dlatego jego spadkobiercami zostali po jego śmierci w 1401 r. bratankowie, synowie Bolka III – Jan Kropidło, Bolko IV i Bernard. Jan Kropidło wprowadził się najprawdopodobniej do Zamku Górnego w 1418 r. po śmierci księżnej Ofki, wdowy po Władysławie[8].
Nie wiadomo kto faktycznie użytkował zamek po śmierci biskupa Jana Kropidły[3]. Po śmierci Bolka IV w 1437 r. posiadłości odziedziczyli jego synowie. Wkrótce jedynym władcą Opola stał się Mikołaj I opolski, co prawdopodobnie spowodowało, że Zamek Górny jako druga rezydencja przestał był potrzebny. Dodatkowo kilkadziesiąt lat później w związku z modernizacją systemu obronnego Opola zamek stracił znaczenie jako obiekt obronny. Prawdopodobnie wszystko to przyczyniało się do zaniedbania budowli[5].
Zamek Górny po panowaniu Piastów
[edytuj | edytuj kod]Bezpotomna śmierć ostatniego z opolskich Piastów księcia Jana Dobrego w 1532 r. spowodowała, że całe księstwo opolsko-raciborskie przeszło we władanie Habsburgów[3]. Od tego czasu Opole nie miało gospodarza na miarę rezydujących w mieście książąt piastowskich i ulegało powolnej degradacji[10]. W XVI w. Zamek Górny był już bardzo zniszczony. W 1615 r. w Opolu wybuch wielki pożar, który strawił pozostałości zamku. W 1619 r. Jakob Schickfuß twierdził, że poza czworoboczną wieżą używaną jako spichlerz i dużego murowanego chlewu zamek jest całkowicie zniszczony, a teren po nim wyrównany. Plac po zamku został przekazany garncarzom[3].
W 1669 r. cesarz Leopold I Habsburg podarował resztki zamku jezuitom. W pomieszczeniach starego zamku urządzili oni mały kościół, a w roku 1673 rozpoczęli budowę nowego z materiału z rozbiórki pozostałości zamku. Świątynię wielokrotnie trawiły pożary (1682, 1739, 1762). W 1773 r. nastąpiła kasata zakonu. W 1811 r. kościół zamknięto, a w roku 1828 rozebrano. Na jego miejscu w latach 1829–1830 zbudowano męskie gimnazjum[3].
W latach 1858–1859 wybudowano drugi budynek szkolny, który połączono z wieżą Zamku Górnego poprzez otwartą dwukondygnacyjną galerię. W 1898 r. w miejscu galerii utworzone zostało nowe skrzydło[3]. W 1937 r. zbudowano przylegające do wieży skrzydło wschodnie szkoły.
W 2006 r. przeprowadzone zostały badania architektoniczne murów i wieży. W roku 2017 zrewitalizowano wieżę, a od 2018 r. jest ona dostępna do zwiedzania[3].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]
Nie wiadomo, jak wyglądał Zamek Górny ze względu na brak opisu zamku i wiarygodnego materiału ikonograficznego. Na panoramach Opola z XVI–XVIII w. przedstawiana jest jedynie wieża i do tego bez dbałości o jej wierne odwzorowanie. W XIX w. rozpowszechniono pogłoskę, że rysunek Ferdynanda Dienheima Chotomskiego przedstawia Zamek Górny w Opolu z XVI w. W rzeczywistości ukazuje on inny zamek, o czym także świadczy podpis: „Zamek ostatniego z Piastów blisko Opola na Szląsku. Według udzielonego rysunku Panny Józefy Czott”[2]. Pierwszy wiarygodny obraz ukazujący pozostałości po Zamku Górnym to rysunki wieży wykonane przez inspektora budowlanego Krügera w 1844 r.[9]
Wieża Zamku Górnego w Opolu to wieża ceglana o układzie gotyckim z zastosowaniem zendrówki w układzie rombowym. Budowla została zbudowana na planie prostokąta, pierwotnie była trzykondygnacyjna. We wschodniej elewacji w niszy osadzony jest portal dawnej bramy wjazdowej. W 1844 r. dobudowano czwartą kondygnację zwieńczoną neogotyckim krenelażem[5][11]. Ponadto renowacji w tym stylu poddano fragment fortyfikacji z bartyzaną[3].
W 1965 r. na przedpolu wieży pośród zieleni postawiono pomnik Józefa Lompy autorstwa Joanny Domaszewskiej w oprawie przestrzenno-plastycznej architekta Jerzego Gurawskiego. W 2007 r. pomnik przeniesiono przed fronton szkoły po stronie ulicy Osmańczyka[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Władysław Dziewulski, Miasto lokacyjne w Opolu w XIII-XV wieku, „Studia Śląskie” (1), 1958, s. 51.
- ↑ a b c Mariusz Pawelec, Z dziejów pewnej pomyłki. Rzekomy wizerunek Zamku Górnego w Opolu, „Indeks – Pismo Uniwersytetu Opolskiego” (3–4 (87–88)), 2008, s. 55–57.
- ↑ a b c d e f g h i j k Urszula Zajączkowska, Zamek Górny w Opolu, Opole: Urząd Miasta, 2018, s. 2–12.
- ↑ Włodzimierz Hołubowicz, Opole w wiekach X-XII, Katowice: Wydawnictwo "Śląsk", 1956, s. 66.
- ↑ a b c d Zbigniew Bereszyński, Zamek Górny [online], Opole.pl, 2007 [dostęp 2019-03-31].
- ↑ Arleta Ciupińska, Zamki Opola w średniowieczu, [w:] Tomasz Ciesielski (red.), Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej, Zabrze: Inforteditions, 2010, s. 44, ISBN 978-83-89943-56-9.
- ↑ a b Andrzej Hamada, Architektura Opola wpisana w dzieje miasta, Opole: Oficyna Piastowska, 2008, s. 16, ISBN 978-83-89357-33-5.
- ↑ a b c d e f Anna Pobóg-Lenartowicz, Pod panowaniem Piastów (ok. 985–1532), [w:] Bernard Linek, Krzysztof Tarka, Urszula Zajączkowska (red.), Opole. Dzieje i tradycja, Opole: Urząd Miasta Opole, 2011, s. 39–42, ISBN 978-83-87401-00-9.
- ↑ a b Urszula Zajączkowska, Opolska Górka w ikonografii, „Indeks – Pismo Uniwersytetu Opolskiego” (7–8 (29–30)), 2001–2002, s. 28–36.
- ↑ Anna Pobóg Lenartowicz, Opole – dzieje miasta, „Renowacje i zabytki” (3), 2010, s. 2–19.
- ↑ Sławomir Brzezicki i inni, Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Lublin: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 653, ISBN 83-922906-1-5.
