 nr rej. 114/54 z 12.07.1954
| |
 Pałac od wschodu. Kartusz z herbami | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Prószkowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu opolskiego  | |
Położenie na mapie gminy Prószków  | |
 50°34′39,0″N 17°52′10,6″E/50,577500 17,869611
| |
Zamek w Prószkowie – zabytkowy[1] zamek w Prószkowie[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Renesansowe założenie wzniósł w roku 1563 właściciel Prószkowa, Georg von Proskau, najpewniej na miejscu wcześniej istniejącego założenia obronnego, wykorzystującego naturalne wzniesienie, opadające mocno w kierunku południowym i zachodnim. Zamek to kompleks o cechach palazzo in fortezza, murowany z cegły, trzykondygnacyjny, podpiwniczony, wzniesiony na planie czworoboku z prostokątnym dziedzińcem wewnętrznym, dwiema wieżami w elewacji frontowej i masywnymi, zaostrzonymi pawilonami w części tylnej, o cechach bastionowych. W kompleksie zachowały się częściowo renesansowe portale (w tym frontowy, z głównym wejściem między dwoma pliastrami podtrzymującymi półkolisty fronton typu fr. circulaire (półkolisty) zawierający tablicę erekcyjną z 1563 roku), z napisem w j. łac. :
Deo opt[imo] : max[imo] : auspice. Cum serenissimus Rom rex Maximilianus intra unius anni spacium tribus trium regnorum coronis insigniretur Georgius Proscovius a Proscau baro maiestatiillius a cubiculis qui his omnibus celebritatibus interfvit ab aulica vita ad otium sese referens hasce ædes extruere coepit anno Christi MDLXIII[3][4]
Inne ozdobne elementy to barokowe dekoracje wnętrz (m.in. w kaplicy), na dziedzińcu sześcioboczna fontanna z XVIII w., na elewacjach zewnętrznych fragmenty renesansowych sgraffit (odkrytych w 1934 roku)[5]. Wokół zamku park krajobrazowy z przełomu XVIII i XIX wieku oraz relikty umocnień (m.in. basteja od strony ul. Młyńskiej). Nad portalem i oknami pierwszego piętra znajdują się kartusze zawierające herby Jerzego Krzysztofa II Proskowskiego (von Proskau, zm. 1701)[6] i jego żony Marii von Thurn-Valsassina-Como-Vercelli (zm. 1687)[7]
-
Tablica erekcyjna z herbem von Proskau -
Kartusze z herbami -
Herb von Proskau -
Herb von Thurn
Kompleks zrealizowano na planie prostokąta, z krużgankowym dziedzińcem (podobnie jak na zamku w Niemodlinie i Brzegu). Elewacje otrzymały sgraffitowe dekoracje (sceny alegoryczne, batalistyczne i mitologiczne, również postacie filozofów i sławnych mężów), w roku 1613 pałac został rozbudowany. W czasie wojny trzydziestoletniej, w roku 1644, Prószków i pałac zniszczyły oddziały szwedzkie. W latach 1677–83 Georg Christoph von Proskau odbudował założenie, w zgodzie z barokowymi tendencjami[8]. Pracami kierował architekt Giovanni Seregno, pochodzący z Toskanii, odpowiedzialny również za wzniesienie kościoła św. Jerzego w Prószkowie. Skrzydło frontowe otrzymało wtedy wieże w obecnym kształcie, zamurowano również krużganki, zachowano większość pierwotnych podziałów wnętrz, wokół pałacu powstały bastionowe umocnienia, zniwelowane w XIX wieku[9].
W roku 1763 w północnej oficynie zamku Leopold von Proskau założył fabrykę fajansu. Po wygaśnięciu rodu w 1769 roku, dobra prószkowskie przeszły w posiadanie spowinowaconego z rodem dotychczasowych właścicieli, księcia Karola Maksymiliana von Dietrichstein. Następnie pałac został sprzedany w roku 1783 królowi pruskiemu Fryderykowi II za ⅓ miliona dukatów. W roku 1853 pałac strawił pożar, skutkiem czego fabryka fajansu została zamknięta, a wnętrza pałacu zaczął wykorzystywać Zakład Rolniczy przekształcony potem w Królewską Akademię Rolniczą. Od roku 1881 kompleks był zajmowany przez seminarium nauczycielskie, następnie szpital (od 1930 dla chorych umysłowo). Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Zamek - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2021-12-15] (pol.).
- ↑ Prószków. [dostęp 2024-08-23].
- ↑ Bogu najlepszemu i największemu pod opiekę. Kiedy Maksymilian, najspokojniejszy król Rzymian, w ciągu jednego roku został udekorowany trzema koronami trzech królestw, Jerzy Proskowski z Prószkowa, baron jego królewskiej mości, komnaty, które towarzyszyły tym wszystkim osobistościom życia dworskiego i służyły wypoczynkowi zaczął budować w roku pańskim 1563)
- ↑ Marzanna Jagiełło-Kołaczyk, Sgraffita na Śląsku, 1540-1650, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-700-0, OCLC 58482685 [dostęp 2021-12-15].
- ↑ Prószków. Proskau. palaceslaska.pl. [dostęp 2023-07-23]. (pol.).
- ↑ Maria Thurn-Valsassina-Como-Vercelli. geni.com. [dostęp 2023-07-23]. (pol.).
- ↑ Mariusz Pawelec, Zamek w Prószkowie jako przykład górnośląskiej rezydencji magnackiej ..., „Studia Śląskie”, 68, Wydawn. Państwowego Inst. Naukowego Instytutu Śląskiego, 2009.
- ↑ Super User, Prószków [online], www.palaceslaska.pl [dostęp 2021-12-15] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- B. Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, 1974.
- Polska: mapa zamków – Warszawa Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995.
- Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Rzut architektoniczny zamku w zasobach cyfrowych Politechniki Wrocławskiej.
