Pełne imię i nazwisko |
Alaksandr Wiktarawicz Bialacki |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
25 września 1962 |
Dyrektor Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” | |
Okres |
od 1996 (1998?) |
Deputowany do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych | |
Okres |
od 1992 (1991?) |
Odznaczenia | |
Aleś Bialacki (biał. Алесь Бяляцкі), właśc. Alaksandr Wiktarawicz Bialacki (biał. Аляксандр Віктаравіч Бяляцкі[a], ros. Александр Викторович Беляцкий, Aleksandr Wiktorowicz Bielacki; ur. 25 września 1962 w Wiartsili) – białoruski działacz społeczny, polityk, obrońca praw człowieka i więzień polityczny; dyrektor Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna”, wiceprzewodniczący Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka; honorowy obywatel miasta Genui. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla (2022).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Ojciec Alaksandra Bialackiego, Wiktar, pochodził z zamożnej rodziny, która w wyniku kolektywizacji popadła w nędzę. W 1940 roku władze radzieckie przeprowadziły akcję werbunkową mającą na celu zasiedlenie dawnych fińskich terytoriów włączonych do ZSRR w wyniku wojny zimowej. Wobec panującego na Białorusi głodu, ojciec Wiktara, Uscin, na początku tego samego roku podjął decyzję o skorzystaniu z możliwości przeprowadzki. W ten sposób 10-letni Wiktar wraz z ojcem i pięciorgiem rodzeństwa znalazł się w Karelii. Matka Alaksandra Bialackiego, Nina, pochodziła spod Narowli i podobnie jak Wiktar, przybyła do Karelii w wyniku radzieckiej akcji werbunkowej, jednak dopiero po II wojnie światowej. Tam też poznali się i wzięli ślub[1].
Młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 25 września 1962 roku w osadzie Wiartsila, w rejonie sortawalskim Karelskiej Autonomicznej SRR. Był pierwszym dzieckiem swoich rodziców. Nadali mu imię po ojcu matki, który zginął w czasie wojny. W 1964 roku rodzina otrzymała możliwość powrotu na Białoruś w związku z zapotrzebowaniem na robotników do nowo powstających zakładów przemysłowych. Rodzina Bialackich postanowiła zamieszkać przy zakładach chemicznych w Swietłahorsku ze względu na ich bliższe położenie względem rodzinnych stron matki[1].
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Ukończył Szkołę Średnią Nr 5 w Swietłahorsku. Od 1979 roku studiował filologię białoruską i rosyjską[1] na Wydziale Historyczno-Filologicznym Homelskiego Uniwersytetu Państwowego[2]. W czasie studiów zaczął aktywnie mówić w języku białoruskim. W 1981 roku został pierwszym studentem na wydziale, który stale posługiwał się tym językiem[3]. Kiedy w 1984 roku kończył studia[2], po białorusku mówiło już kilkudziesięciu studentów[3].
Praca zawodowa
[edytuj | edytuj kod]W latach 1984–1989, z przerwą na służbę w Armii Radzieckiej, zrobił aspiranturę w Instytucie Literatury Akademii Nauk Białoruskiej SRR. Pracował jako nauczyciel[4]. W roku 1989 był pracownikiem naukowym Muzeum Historii Literatury Białoruskiej. W latach 1989–1998 pracował jako dyrektor Muzeum Literackiego Maksima Bahdanowicza[2].
Działalność społeczna i polityczna
[edytuj | edytuj kod]Od 20. roku życia brał udział w ruchu antykomunistycznym i narodowo-demokratycznym[2]. W młodości działał w nieformalnej, faktycznie podziemnej organizacji, wraz z kolegami kupując proste maszynki drukarskie i wyrabiając ulotki. Celem organizacji, według jego słów, była niepodległość Białorusi[3]. Alaksandr Bialacki był współzałożycielem, a w latach 1986–1989 przewodniczącym Towarzystwa Młodych Literatów „Tutejszyja”[2]. W tym okresie KGB podjęło próbę jego zwerbowania, jednak na pierwszym spotkaniu Bialacki odmówił kontynuowania jakichkolwiek kontaktów z tą instytucją[3]. Podpisywał pisma do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych z prośbą o zezwolenie na organizację demonstracji „Dziady-87” i „Dziady-88”, których celem było wyrażenie sprzeciwu wobec totalitaryzmu i stalinizmu. Za udział w „Dziadach-88” został aresztowany i ukarany grzywną. W czasie aspirantury był szykanowany z przyczyn politycznych. Był współzałożycielem Białoruskiego Społecznego Towarzystwa Historyczno-Oświatowego „Martyrałoh Biełarusi”. Od ukształtowania się komitetu organizacyjnego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie” (BFL) w 1988 roku był jego aktywnym działaczem. Pełnił funkcję sekretarza zarządu BFL. W 1990 roku był jednym z założycieli Białoruskiej Katolickiej Hramady. W latach 1992–1996 był deputowanym do Mińskiej Miejskiej Rady Deputowanych[2] (według innego źródła 1991–1995[4]). Wchodzi w skład Związku Pisarzy Białoruskich. Od 1998 roku był redaktorem biuletynu „Prawa na Wolu”, dotyczącego obrony praw człowieka[2]. Od 30 października 1999 roku był zastępcą przewodniczącego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie”. W czerwcu 2000 roku został wybrany na kierownika Grupy Roboczej Zgromadzenia Demokratycznych Organizacji Pozarządowych[4]. Pełni funkcję wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka[3].
W 1996 roku, po serii przypadków brutalnego rozpędzania demonstracji przez siły porządkowe stanął na czele nowo utworzonego Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna-96” (obecnie: „Wiosna”). Według jego słów, nie przewidywał wówczas, że obroną praw człowieka na Białorusi trzeba będzie się zajmować jeszcze tak wiele lat[3] (według innego źródła, Bialacki został dyrektorem „Wiosny-96” dopiero w 1998 roku[2]). Przez wiele lat działalności organizacja udzieliła pomocy prawnej i materialnej tysiącom ludzi, w przypadku których istniały podejrzenia, że białoruska władza łamie ich prawa[5].
W 2020 roku wszedł w skład opozycyjnej Rady Koordynacyjnej, utworzonej w następstwie ogólnokrajowych protestów na Białorusi[6].
Relacje z władzami
[edytuj | edytuj kod]Wielokrotnie był pociągany do odpowiedzialności karnej – do końca lat 90. XX wieku ponad 20 razy. Zdaniem niezależnych białoruskich mediów, były to prześladowania o podłożu politycznym[4]. Na początku 2011 roku gazeta „Sowietskaja Biełorussija”, organ prasowy władz Białorusi, opublikowała serię bardzo krytycznych artykułów na temat polityków opozycji, w tym Bialackiego[3]. 4 sierpnia 2011 roku około godziny 17.00 Bialacki został aresztowany pod zarzutem „uchylania się od wypłaty sum podatków, zbiórek w szczególnie dużych rozmiarach”[5]. Podstawą do aresztowania były informacje o kontach bankowych, które przekazały Białorusi litewskie Ministerstwo Sprawiedliwości oraz polska Prokuratura Generalna. Wyjście tego faktu na jaw wywołało międzynarodowy skandal. Strona litewska wyraziła ubolewanie, tłumacząc, że informacje o Bialackim zostały przekazane przez pomyłkę. Zawiesiła też bezterminowo współpracę prawną z Białorusią[7]. Wkrótce potem oficjalne przeprosiny wystosował minister spraw zagranicznych Polski Radosław Sikorski[8]. Aresztowanie Bialackiego zostało potępione przez osoby i instytucje z całego świata, m.in. przez: ministra spraw zagranicznych Litwy i przewodniczącego OBWE Audroniusa Ažubalisa[9], rząd Niemiec[10], wysoką przedstawiciel ds. zagranicznych Unii Europejskiej Catherine Ashton[11], Związek Pisarzy Białoruskich[12], brytyjskiego ministra ds. Europy Davida Lidingtona[13], organizację Amnesty International[14], Departament Stanu Stanów Zjednoczonych[15], przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Jerzego Buzka[16].
24 listopada 2011 roku został skazany na 4,5 roku kolonii karnej o zaostrzonym rygorze oraz na konfiskatę mienia. Wyrok został potępiony przez białoruskich polityków opozycyjnych, obrońców praw człowieka, polityków i dyplomatów państw Unii Europejskiej[17] i Stanów Zjednoczonych, Radę Europy, a także wielu innych instytucji, polityków i obrońców praw człowieka z całego świata. Ich zdaniem miał on charakter polityczny, a wina Bialackiego nie została dowiedziona[18]. 24 grudnia 2011 roku zmarł na raka płuc ojciec Alaksandra, Wiktar Bialacki. Kilka dni wcześniej władze odmówiły Alaksandrowi prawa do spotkania z umierającym ojcem[19]. 21 czerwca 2014 roku został przedterminowo zwolniony z kolonii karnej[20].
14 lipca 2021 roku wraz z Walancinem Stefanowiczem, członkiem zarządu „Wiosny”, Uładzimirem Łabkowiczem, prawnikiem i koordynatorem kampanii Obrońcy praw człowieka na rzecz wolnych wyborów oraz ośmioma innymi działaczami praw człowieka (w tym sześcioma członkami „Wiosny”) został aresztowany w następstwie prowadzonego przez białoruską policję śledztwa na podstawie artykułu 342 części 1 i 2 kodeksu karnego („organizacja i przygotowanie działań naruszających porządek publiczny lub czynny udział w takich działaniach”), a także na podstawie artykułu 243 paragraf 2 tego kodeksu („unikanie płacenia podatków”)[21]. 6 października Bialacki usłyszał zarzut unikania płacenia podatków, za który grozi do siedmiu lat pozbawienia wolności[22].
3 marca 2023 został skazany przez sąd w Mińsku na 10 lat kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Ponadto jego trzej współpracownicy, aktywiści, usłyszeli wyroki od siedmiu do dziewięciu lat więzienia[23].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Jest katolikiem. Żonaty z Natallą Pinczuk, ma syna[2][19]. Żona jest z wykształcenia historykiem, pracuje jako wykładowca na Akademii Sztuk Pięknych[4].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Jest autorem licznych publikacji w periodykach o tematyce społeczno-politycznej i literaturoznawczej. Jedną z jego prac jest: Litieratura i nacyja, Mińsk, 1991[2].
Odznaczenia i nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Orderu Pogoni (2024)[24][25]
- Medal 100-lecia Białoruskiej Republiki Ludowej (2019)[26]
- Medal Odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (2014)[27]
- Nagroda Homo Homini, wręczona przez Václava Havla w marcu 2006 roku – za działalność na rzecz obrony praw człowieka;
- Honorowe obywatelstwo miasta Genui w 2010 roku – nagroda była wyrazem zaniepokojenia społeczeństwa włoskiego sytuacją praw człowieka na Białorusi; tytuł ten nadawany jest przez władze miasta corocznie jednej osobie; wśród laureatów byli m.in. Lech Wałęsa i Szimon Peres[28];
- Nagroda Lecha Wałęsy (2012, odebrała żona Natalla Pińczuk)[29]
- Dwukrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla; w 2007 roku znalazł się na tzw. „krótkiej liście” najbardziej prawdopodobnych kandydatów[3]. Bialacki otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 2022 roku, razem z rosyjskim Stowarzyszeniem Memoriał i ukraińskim Centrum Wolności Obywatelskich[30].
- Nagroda Praw Człowieka im. Václava Havla (2013)[31]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zapis według oficjalnego wariantu języka białoruskiego. Alternatywna forma zapisu, według tzw. wariantu klasycznego (taraszkiewicy): Аляксандар Віктаравіч Бяляцкі (czyt. Alaksandar Wiktarawicz Bialacki).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Аляксандр Тамковіч: Алесь Беляцкі. Nowy Czas, 2009-12-24. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-26)]. (biał.).
- ↑ a b c d e f g h i j Kto… ↓, s. 30–31.
- ↑ a b c d e f g h Мікола Чарняўскі: 10 фактаў з жыцця Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-08-06. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-05)]. (biał.).
- ↑ a b c d e Беляцкий Александр Викторович. bymedia.net. [dostęp 2017-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-26)]. (ros.).
- ↑ a b Алесь Бяляцкі ўзяты пад варту. Калегі: «Гэта звязана з тым, што мы аказвалі матэрыяльную падтрымку рэпрэсаваным». Nasza Niwa, 2011-08-04. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-04)]. (biał.).
- ↑ Białoruś. Powstała Rada Koordynacyjna, która być może będzie nadzorować przekazanie władzy w kraju. [w:] Wiadomości [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2020-08-18. [dostęp 2022-10-10]. (pol.).
- ↑ Шарунас Чарняўскас: Літва перадала Мінску інфармацыю пра рахункі беларусаў. Nasza Niwa, 2011-08-05. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-14)]. (biał.).
- ↑ Sikorski przeprasza Białorusinów. wyborcza.pl, 2011-08-12. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
- ↑ Кіраўнік МЗС Літвы асудзіў затрыманне Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-07-05. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-24)]. (biał.).
- ↑ Вячаслаў Будкевіч: Урад ФРГ запатрабаваў неадкладнага вызвалення Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-08-05 16:07. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-13)]. (biał.).
- ↑ Антон Тарас: ЕС заклікаў беларускія ўлады растлумачыць прычыны затрымання Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-08-05 22:32. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-15)]. (biał.).
- ↑ 2011-08-06: Саюз пісьменнікаў патрабуе неадкладнага вызвалення Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-08-06. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-12)]. (biał.).
- ↑ Урад Вялікабрытаніі: затрыманне Бяляцкага – абуральны выпадак пераследу праваабаронцаў. Nasza Niwa, 2011-08-06. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-11)]. (biał.).
- ↑ «Міжнародная амністыя»: Алесь Бяляцкі зведаў праследаванне ўлад за сваю прафесійную дзейнасць. Nasza Niwa, 2011-08-08. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-14)]. (biał.).
- ↑ Вячаслаў Будкевіч: ЗША заклікалі беларускія ўлады неадкладна вызваліць Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-08-08. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-12)]. (biał.).
- ↑ Jerzy Buzek: Buzek on the arrest of the Belarusian human rights defender, Ales Bialatski. Parlament Europejski, 2011-08-04. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-26)]. (ang.).
- ↑ Daniel Szeligowski: UE wzywa Białoruś do uwolnienia Bialackiego. uniaeuropejska.org, 2011-11-24. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
- ↑ Валер Каліноўскі, Алесь Дашчынскі: Вырак Алесю Бяляцкаму: 4,5 года ўзмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасьці. Radio Swaboda, 2011-11-24. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-26)]. (biał.).
- ↑ a b Памёр бацька Алеся Бяляцкага. Nasza Niwa, 2011-12-24 13:10. [dostęp 2019-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-26)]. (biał.).
- ↑ Belarus: Human Rights Defender Freed. hrw.org, 2014-06-23. [dostęp 2022-10-10]. (ang.).
- ↑ Belarus: arbitrarily detained for over a month, Viasna’s members must be released. [w:] Belarus [on-line]. fidh.org, 2021-08-20. [dostęp 2022-10-10]. (ang.).
- ↑ Anastasiia Kruope: Belarus Authorities ‘Purge’ Human Rights Defenders. hrw.org, 2021-10-07. [dostęp 2022-10-10]. (ang.).
- ↑ Sąd w Mińsku wydał wyrok na Alesia Bialackiego. Noblistę czeka 10 lat więzienia - Wiadomości - polskieradio24.pl [online], polskieradio24.pl [dostęp 2023-03-03] (pol.).
- ↑ Рада БНР узнагародзіла розных дзеячоў за заслугі перад беларускім народам. racyja.com, 25.03.2024. [dostęp 2024-07-14]. (biał.).
- ↑ Рада БНР узнагародзіла Аляксандру Герасіменю, Зянона Пазняка ды іншых вядомых беларусаў. charter97.org, 28.04.2024. [dostęp 2024-08-26]. (biał.).
- ↑ Сяргей Навумчык: Алексіевіч, Пазьняк, Вольскі, Эрыксан, Белавус. Хто яшчэ ўзнагароджаны мэдалём у гонар БНР-100. Radio Swoboda, 23.03.2019. [dostęp 2024-07-14]. (biał.).
- ↑ Wydarzenia. senat.gov.pl, 2014-12-10. [dostęp 2018-03-22].
- ↑ Ales Bialiatski became honorary citizen of Genoa. spring96.or, 2010-07-20. [dostęp 2022-10-08]. (ang.).
- ↑ Nagroda Lecha Wałęsy dla Alesia Bialackiego. prezydent.pl, 2012-09-29. [dostęp 2022-11-05]. (pol.).
- ↑ Nobelprize.org: The Nobel Peace Prize for 2022. Nobel Media AB 2022. [dostęp 2022-10-07]. (ang.).
- ↑ Nagroda Vaclava Havla przyznana. polskieradio24.pl, 2014-09-29. [dostęp 2023-09-02].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Centrum Naukowo-Analityczne „Białoruska Perspektywa”: Kto jest kim w Białorusi. Białystok: Podlaski Instytut Wydawniczy, 2000, s. 313, seria: Biblioteka Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś. ISBN 83-913780-0-4.