Maja Komorowska

Maja Komorowska (2015)
Imię i nazwisko	Maria Janina Komorowska-Tyszkiewicz
Data i miejsce urodzenia	23 grudnia 1937 Warszawa
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Jerzy Hubert Tyszkiewicz (1936–2014)
Lata aktywności	od 1960
Zespół artystyczny
Teatr Groteska w Krakowie (1960–1961) Teatr Laboratorium (1961–1968) Teatr Współczesny we Wrocławiu (1968–1970) Teatr Polski we Wrocławiu (1970–1972) Teatr Współczesny w Warszawie (od 1972)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Maria Janina Komorowska-Tyszkiewicz, znana jako Maja Komorowska (ur. 23 grudnia 1937 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, profesor sztuk teatralnych (1991), w latach 1991–2016 profesor Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie^[1].

Dwukrotnie zdobyła główne nagrody aktorskie na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych (1972, 1990)^[1], dwukrotnie otrzymała nagrodę za pierwszoplanową rolę kobiecą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za role w filmach Bilans kwartalny (1975) i Cwał (1996);

W 1960 roku ukończyła studia na Wydziale Lalkarskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Trzy lata później zdała eksternistyczny egzamin aktorski.

Zadebiutowała 30 września 1960 roku na deskach krakowskiego Teatru Lalki, Maski i Aktora Groteska. Od roku 1961 związana była z zespołem Jerzego Grotowskiego, najpierw w Teatrze 13 Rzędów w Opolu, a następnie w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu^[2]. Współpraca ta trwała do 1968 roku (z blisko roczną przerwą w 1964 roku). Wystąpiła m.in. w 2 dramatach Słowackiego – Kordian i Książę Niezłomny^[3].

Po odejściu z Teatru Laboratorium współpracowała z teatrami wrocławskimi: Współczesnym (1968-1970) i Polskim (1970–1972)^[4]. Za rolę Hamma w sztuce Samuela Becketta Końcówka wystawioną na deskach Teatru Polskiego otrzymała nagrodę I stopnia na 12. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych.

W 1972 roku przeszła do warszawskiego Teatru Współczesnego prowadzonego wówczas przez Erwina Axera. Zagrała m.in. w Lirze Edwarda Bonda, Święcie Borysa Thomasa Bernharda, Rzeczy listopadowej Ernesta Brylla i Kordianie Słowackiego. Z Teatrem Współczesnym związana jest do dziś.

W latach osiemdziesiątych aktorka wystąpiła w zaledwie pięciu spektaklach: w Tryptyku Maxa Frischa przeniesionym na scenę przez Erwina Axera oraz Kurce wodnej Stanisława Witkiewicza, Trzech siostrach Antona Czechowa i Letycji i lubczyku Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta. Za rolę w ostatniej sztuce zdobyła nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza oraz nagrodę główną na 30. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych.

W kolejnej dekadzie Komorowska pojawiła się na scenie o wiele częściej. Stworzyła kilka dojrzałych ról, choćby w Wizycie starszej pani Friedricha Dürrenmatta w reżyserii Wojciecha Adamczyka, Szczęśliwych dniach Samuela Becketta w reżyserii Antoniego Libery, U celu Thomasa Bernharda w inscenizacji Erwina Axera oraz Wymazywaniu Krystiana Lupy. Za rolę Cecily Robson w przedstawieniu Kwartet Ronalda Harwooda otrzymała Feliksa Warszawskiego oraz nagrody na krajowych festiwalach teatralnych^[5].

Po kreacji Marii w Wymazywaniu aktorka kontynuowała współpracę z Krystianem Lupą. W 2004 roku zagrała Irinę Arkadinę w Niedokończonym utworze na aktora według Mewy Czechowa i ekspresyjną Pilar w Sztuce hiszpańskiej Yasminy Rezy. W 2006 roku pojawiła się jako Anna Meister w sztuce Na szczytach panuje cisza Thomasa Bernharda. Za tę rolę w 2008 roku aktorka otrzymała tytuł Najlepszej Aktorki na 14. Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi. W tym samym roku została uhonorowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[6].

Duże uznanie przyniosła jej rola Sarah Bernhardt w sztuce Mimo wszystko Johna Murrella w reżyserii Waldemara Śmigasiewicza. Zagrała wielką gwiazdę przyzwyczajoną do składanych jej hołdów i jednocześnie kobietę inteligentną, ironiczną i świadomą starości i nadchodzącej śmierci.

W Warszawie występowała gościnnie m.in. w Starej Prochowni, Scenie Prezentacje czy w Teatrze Dramatycznym. Ponad 30 razy wystąpiła w Teatrze Telewizji oraz wyreżyserowała przedstawienie Przy stole Antona Czechowa^[3].

Od 1982 roku wykłada w Akademii Teatralnej w Warszawie^[7]. Za osiągnięcia artystyczne i dydaktyczne otrzymała nagrodę indywidualną Ministerstwa Kultury i Sztuki w 1991 i 1994 roku. W 2011 roku wyreżyserowała przedstawienie Panny z Wilka na podstawie opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza, które w lipcu tego samego roku otrzymało nagrodę Grand Prix podczas VI Międzynarodowego Festiwalu Szkół Teatralnych w Warszawie.

Maja Komorowska zadebiutowała w filmie w 1960 roku użyczając głosu w baśni filmowej Marysia i krasnoludki, jednak za początek jej kariery filmowej uważa się rolę z 1970 roku w Życiu rodzinnym Krzysztofa Zanussiego. Rok później aktorka ponownie wystąpiła u Zanussiego w filmie telewizyjnym Za ścianą, w którym zagrała zakompleksioną niedoszłą panią naukowiec. Te dwie debiutanckie role zostały nagrodzone na krajowych i międzynarodowych festiwalach filmowych. Wkrótce stała się Komorowska ulubioną aktorką tego reżysera. Zanussi napisał kilka scenariuszy filmowych z myślą o aktorce^[8]. W 1971 roku zagrała też w dramacie psychologicznym Jak daleko stąd, jak blisko Tadeusza Konwickiego.

Po obejrzeniu filmu Za ścianą Andrzej Wajda zaproponował aktorce zagranie Racheli w Weselu, choć sama Komorowska uważała, że lepiej w tej roli wypadłaby Ewa Demarczyk^[9]. Ta drugoplanowa rola została nagrodzona Złotym Gronem w 1974 roku podczas Lubuskiego Lata Filmowego.

W 1976 roku zagrała u Istvána Szabó w obrazie Budapeszteńskie opowieści opisującym powojenną historię Węgier. W 1979 roku ponownie wystąpiła u Wajdy w ekranizacji opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza Panny z Wilka. W drugiej połowie lat 70. i w latach 80. aktorka kontynuowała współpracę z Zanussim. Rola Marty Siemińskiej w Bilansie kwartalnym przyniosła jej nagrodę dla najlepszej aktorki na FPFF w Gdyni. Kolejne filmy z tym reżyserem to m.in. Spirala, Kontrakt, Pokuszenie, czy Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest...

W 1988 roku Komorowska pojawiła się w filmie Dekalog I – pierwszej części cyklu telewizyjnego w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego. Rok później wystąpiła w Lawie Tadeusza Konwickiego i ponownie u Zanussiego w obrazie Stan posiadania, za który została nominowana do nagrody za pierwszoplanową rolę kobiecą na FPFF w Gdyni. W 1991 roku aktorka zagrała w serialu Janusza Zaorskiego Panny i Wdowy.

W 1995 roku Komorowska zagrała w dramacie Cwał, w którym wcieliła się w postać Idalii Dobrowolskiej. Aktorka otrzymała Złotą Kaczkę – nagrodę czytelników magazynu „Film”, po raz drugi zdobyła nagrodę dla najlepszej aktorki na festiwalu w Gdyni oraz nagrody na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto i Festiwalu Filmowym Narodów Słowiańskich i Prawosławnych.

W 2000 roku pojawiła się w filmie Wyrok na Franciszka Kłosa Wajdy, w którym wcieliła się w postać matki głównego bohatera. Jej następny film to dramat telewizyjny Skarby ukryte Zanussiego z cyklu Opowieści weekendowe. W 2002 roku wystąpiła gościnnie w serialu Na dobre i na złe. Kolejnym filmem u Wajdy był obraz Katyń (2007). W tym samym roku zagrała w węgierskim filmie Ósmy dzień tygodnia. Rola Hanny Szandroy została doceniona przez jury podczas Lubuskiego Lata Filmowego, gdzie aktorka zdobyła nagrodę specjalną za wybitną kreację aktorską.

W 2009 roku wystąpiła w obrazie Rewizyta przedstawiającym dalsze losy bohaterów filmów Zanussiego z lat siedemdziesiątych oraz w dramacie biograficznym Popiełuszko. Wolność jest w nas Rafała Wieczyńskiego.

Jest córką Leona Komorowskiego i Ireny z Leitgeberów. Miała brata bliźniaka Piotra, który także był aktorem^[10] oraz młodszą siostrę Magdalenę. Ojciec pracował, matka prowadziła dom. 19 grudnia 1959 roku wyszła za mąż za Jerzego Huberta Tyszkiewicza (ur. 1936, zm. 2014)^[11][12]. Ma syna Pawła (urodzonego w 1963 roku), dwie wnuczki i dwóch wnuków^[13].

Aktorka od lat bierze czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym, np. wspierając budowę warszawskiego hospicjum onkologicznego^[14], biorąc udział w Tygodniach Kultury Chrześcijańskiej.

Oddzielną kartą w jej biografii była pomoc internowanym w czasie stanu wojennego (była członkiem Prymasowskiej Rady Pomocy Internowanym i Ich Rodzinom)^[15]. Jest częstym gościem ośrodków polonijnych na całym świecie, w których występuje z wieczorami poetyckimi. Z tymi spektaklami jeździ także po całej Polsce.

W 1993 roku Wydawnictwo Tenten wydało książkę autorstwa Komorowskiej zatytułowaną 31 dni maja^[16]. Jest bohaterką książki Barbary Osterloff Pejzaż. Rozmowy z Mają Komorowską^[17]. Mieszkanka osiedla Stawki^[18].

• Wyróżnienie za rolę Krasawicy w przedstawieniu Bolesław Śmiały Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Współczesnym im. Edmunda Wiercińskiego we Wrocławiu podczas IX KST (1969)
• Nagroda dla najlepszej aktorki na MFF w San Remo za rolę w filmie Za ścianą (1971)
• Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego (1972)
• Złote Grono za pierwszoplanową rolę kobiecą podczas Lubuskiego Lata Filmowego za rolę w filmie Jak daleko stąd, jak blisko i Życie rodzinne (1972)
• Nagroda Publiczności podczas Lubuskiego Lata Filmowego za rolę w filmie Życie rodzinne i Za ścianą (1972)
• Nagroda dla najlepszej aktorki na FPFF w Gdyni za rolę w filmie Bilans kwartalny (1972)
• Nagroda I stopnia za rolę Hamma w Końcówce Samuela Becketta w Teatrze Polskim we Wrocławiu podczas XII KST (1972)
• Złota Iglica (1972)
• Złote Grono za drugoplanową rolę kobiecą podczas Lubuskiego Lata Filmowego za rolę w filmie Wesele (1974)
• Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Letycji Douffet w przedstawieniu Letycja i lubczyk Petera Shaffera w Teatrze Współczesnym (1990)
• Nagroda główna za rolę Latycji Douffet w przedstawieniu Letycja i lubczyk Petera Shaffera w Teatrze Współczesnym w Warszawie podczas XXX KST (1990)
• Odcisk dłoni na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach (1996)^[19]
• Nagroda dla najlepszej aktorki na FPFF w Gdyni za rolę w filmie Cwał (1996)
• Nagroda dla najlepszej aktorki na MFF w Toronto za rolę filmie Cwał (1996)
• Złota Kaczka dla najlepszej aktorki roku za rolę w filmie Cwał (1997)
• Nagroda za główną rolę kobiecą na VI FF Narodów Słowiańskich i Prawosławnych za rolę w filmie Cwał (1997)
• Feliks Warszawski za rolę w spektaklu Kwartet Ronalda Harwooda w Teatrze Współczesnym (2000)
• Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za całokształt twórczości (2005)^[20]
• Nagroda specjalna jury podczas Lubuskiego Lata Filmowego za wybitną kreację aktorską w filmie Ósmy dzień tygodnia (2007)
• Nagroda Honorowa „Jancio Wodnik” XV Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni (2008)^[21]
• Grand Prix dla przedstawienia „Panny z Wilka” na VI Międzynarodowym Festiwalu Szkół Teatralnych w Warszawie (2011)^[22]
• Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktorki NieZwykłej na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu (2015)^[23]

• Złoty Krzyż Zasługi (1975)^[24]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000)^[25]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2004)^[26]
• Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja, 2010)^[27]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 13 stycznia 2011 r. „za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej oraz działalności dydaktycznej”^[28], udekorowana została nim 17 stycznia tego samego roku na Wawelu podczas spotkania prezydenta z ludźmi kultury^[29][30].

• Odznaka honorowa „Za zasługi dla Warszawy” (1989)
• Nagroda MSZ za wybitne zasługi dla kultury polskiej za granicą w 1990 roku (1991)
• Medal im. Anny Kamieńskiej za wybitne dokonania artystyczne oraz ofiarną pracę dla chrześcijańskiej wspólnoty (1991)^[31]
• Nagroda Totus w kategorii „osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej (2001)^[32]
• Medal „Milito Pro Christo” (2002)^[33]
• Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2007)^[34]
• Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie teatru (2008)^[35]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)^[6]
• Neptun – Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska (2010)^[36]
• Srebrny Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju” (2002)
• Człowiek Słowa (2018)^[37]

Źródło: FilmPolski.pl^[38]

• 1960: Marysia i krasnoludki jako Żagiewka (głos)
• 1970: Życie rodzinne jako Bella
• 1970: Góry o zmierzchu jako Agnieszka
• 1971: Za ścianą jako Anna Romanek
• 1971: Jak daleko stąd, jak blisko jako Musia
• 1971: Nos jako Plaskowja, żona fryzjera
• 1971: System jako Lisa
• 1972: Ocalenie jako Marta Małecka
• 1972: Ostatni liść jako Maja
• 1972: Wesele jako Rachel
• 1972: Diabelskie eliksiry jako Eufenia
• 1973: Chłopcy jako siostra Maria
• 1974: Oczekujące jako pielęgniarka
• 1974: Bilans kwartalny jako Marta Siemińska
• 1976: Budapeszteńskie opowieści
• 1978: Spirala jako Teresa
• 1979: Panny z Wilka jako Jola
• 1979: Drogi pośród nocy jako Elżbieta
• 1980: Kontrakt jako Dorota
• 1981: Człowiek z żelaza jako aktorka recytująca wiersz Miłosza
• 1981: Z dalekiego kraju jako zakonnica w pałacu arcybiskupa krakowskiego
• 1981: Pokuszenie jako Marta
• 1981: Limuzyna Daimler-Benz jako matka
• 1983: Kartka z podróży jako pani Grossmanowa
• 1983: Sinobrody jako Katarzyna
• 1984: Rok spokojnego słońca jako Emilia
• 1987: Wygasłe czasy jako księżna Radziwiłł
• 1988: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest... jako siostra Klementyna
• 1988: Dekalog I jako Irena
• 1988: Nokturn jako Anna Schubert
• 1989: Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza jako Guślarz
• 1989: Stan posiadania jako Zofia
• 1991: Panny i wdowy jako Ewelina Lechicka
• 1995: Cwał jako Idalia Dobrowolska
• 2000: Wyrok na Franciszka Kłosa jako matka Kłosa
• 2000: Skarby ukryte jako Róża
• 2006: Ósmy dzień tygodnia jako Hanna Szandroy
• 2007: Katyń jako profesorowa Maria
• 2009: Rewizyta jako Bella
• 2009: Popiełuszko. Wolność jest w nas jako Maja
• 2014: Serce serduszko jako madame Lisiecka
• 2015: Sprawiedliwy jako matka Pajtka, Dziuni i Zosi
• 2019: Ikar. Legenda Mietka Kosza jako profesor Aniela
• 2023: Kajtek czarodziej jako babcia Antka

• 1974: S.O.S. jako Barbara Kostroń
• 1986: Mit meinen heißen Tränen jako Anna Schubert
• 1991: Panny i Wdowy jako Ewelina Lechicka
• 2002: Na dobre i na złe jako bibliotekarka Wiktoria (odc. 92)
• 2008: Doręczyciel jako Łucja Kaniewska (głos)

• Kazimierz Żórawski, Maja Komorowska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977, Seria: Aktorzy Filmowi Świata.
• Maja Komorowska, 31 dni maja, Warszawa: Wydawnictwo Tenten, 1993, ISBN 83-85477-62-4.
• MajaM. Komorowska MajaM., Pejzaż. Rozmowy z Mają Komorowską, BarbaraB. Osterloff, Warszawa: Errata, 2004, ISBN 83-920617-2-1, OCLC 62153244 . Brak numerów stron w książce

• Genealogia Mai Komorowskiej
• Prof. Maria Tyszkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-12-30] .
• Maja Komorowska w bazie Akademii Polskiego Filmu