Radziszów

Ten artykuł od 2012-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Radziszów

wieś
Kościół pw. św. Wawrzyńca w Radziszowie
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Skawina
Sołectwo	Radziszów
Wysokość	340 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	3619[2]
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-052[3]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0335396
Położenie na mapie gminy Skawina Radziszów
Położenie na mapie Polski Radziszów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Radziszów
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Radziszów
49°56′19″N 19°48′37″E/49,938611 19,810278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Radziszów (dawniej Radzieszów, Radessow, Radeszew) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Skawina^[4].

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z dokumentu legata papieskiego Idziego z 1124 roku^[7]. W 1250 r. książę opolski Władysław nadał w darze wieś Radeszew Boleborowi opatowi tynieckiemu^[8][9]. Dokument ten potwierdził w 1519 r. król Zygmunt I Stary. Wieś była dostawcą miodu i zwierzyny łownej dla klasztoru. Wieś opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[10].

W czasach panowania nad wsią książąt oświęcimskich rzeka Skawinka dzieliła wieś na dwie części: polską i śląską – podległą królowi czeskiemu, gdyż władca tego księstwa Jan I Scholastyk uznał się lennikiem Jana Luksemburskiego. Książę oświęcimski Władysław sprzedał wieś sołtysowi Janowi Radziszowskiemu. Ten za udział w buncie krakowskim przeciwko królowi Władysławowi Łokietkowi utracił posiadłość, którą król ponownie przekazał opactwu tynieckiemu. W II połowie XVIII w. wraz z sąsiednią Wolą Radziszowską przeszedł w dożywotnie użytkowanie prymasa Gabriela Podoskiego.

W 1781 r; po przejęciu tych dóbr przez władze austriackie, znalazły się w rządowym funduszu religijnym. W 1790 r. Radziszów zakupiła rodzina Dzieduszyckich herbu Sas. Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. mieszkańcy obronili Dzieduszyckich przed rabunkiem staczając bitwę z mieszkańcami Woli Radziszowskiej koło kładki na rzece Skawince. Wdzięczni Dzieduszyccy obdarowali mieszkańców wsi zbożem i ufundowali cztery dzwony do kościoła (zrabowane przez Austriaków podczas I wojny światowej).

Po nich dobrami radziszowskimi władali Orzechowscy, hrabina Róża de Bassano, hrabina Wiktoria Dębińska. Od początku XX w. właścicielami byli: W. Lisowski, S. Kirchmayer oraz W. Schmidt i Marek Jaskuła. Dobra Radziszowa zostały rozparcelowane przed II wojną światową.

W latach 1934–1937 w Radziszowie wybudowano powiatowe dziecięce sanatorium.

Od 1934 roku istniała zbiorowa gmina Radziszów.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Tomków udzieliła pomocy rodzinie Wassermannów. Rodzina Toszów udzieliła pomocy Stanisławowi Hojdzie. W 1991 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Anieli i Wincentemu Tosza, a w 2011 roku Adriannie i Franciszkowi Tomek tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[11][12].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Podczas powodzi w 2010 woda zalała miejscowość.

(Stan na 20 maja 2002, 31 marca 2011 oraz 31 marca 2021^[13])

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[14].

• Dwór, otoczenie ogrodowe;
• kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca i św. Małgorzaty.

We wsi był kręcony polski film obyczajowy Gromada, należący do tzw. produkcyjniaków, z 1952 roku w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

Kapela Ludowa z Radziszowa została założona w 1980 roku^[15]. Reprezentuje typowy folklor krakowski (nie stylizowany). Zdobywcy w 1999 głównych nagród:

• „Wstążki Krakowskiej” na Wojewódzkim Przeglądzie Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych, który odbył się w Radziszowie;
• „Baszty” na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą.

Kapela działa pod opieką Centrum Kultury i Sportu w Skawinie, Rady Sołeckiej w Radziszowie, opiekę merytoryczną sprawuje Małopolski Ośrodek Kultury w Krakowie. Ma za sobą liczne wyjazdy m.in. do Niemiec, Bułgarii, Danii, Słowacji, Francji. Na swoim koncie ma płytę Hej, od Krakowa jadę.

Orkiestra dęta „Sygnał” z Radziszowa została założona pod koniec 1949 roku^[16]. W 1969 r. zdobyła pierwsze miejsce na Festiwalu Amatorskich Orkiestr Dętych Polski Południowej w Kozienicach, a w 1987 trzecie miejsce na pierwszym Wojewódzkim Przeglądzie Orkiestr Dętych w Dobczycach. Od 24 lat bierze udział w przeglądach i festiwalach orkiestr dętych zdobywając czołowe miejsca, wyróżnienia i nagrody.

W Radziszowie działa Ludowy Klub Sportowy „Radziszowianka Radziszów”. Klub został założony w marcu 1974 r. Obecnie działa w formie stowarzyszenia kultury fizycznej. W sezonie 2024/2025 drużyna seniorów występuje w rozgrywkach V ligi^[17].

• Na miejscowym cmentarzu, w rodzinnym grobowcu, spoczywają matka (Olga z Tretterów)^[18] i siostry (Anna^[19] i Ewa)^[20] generała broni Józefa Hallera, a w miejscowym kościele znajduje się obraz Matki Bożej „Hallerowskiej”.
• Miejsce urodzenia Henryka Jaskuły, pierwszego Polaka i trzeciego żeglarza w historii, który bez zawijania do portów okrążył Ziemię (1979–1980).
• W Radziszowie zmarł Mikołaj Bołoz Antoniewicz – poeta, dramatopisarz, tłumacz i oficer kawalerii Wojsk Polskich w powstaniu listopadowym 1830–1831.
• Miejsce urodzenia Antoniny Chmielarczyk, polskiej spadochroniarki, reprezentantki Polski i wicemistrzyni świata^[21] .
• Walenty Wisz (ur. 7 października 1847, zm. 27 grudnia 1930) – polski snycerz, rzeźbiarz.
• Zygmunt Chmielewski – polski inżynier chemik, działacz spółdzielczy, ok. 1905 r. założył w Radziszowie Spółdzielnię Mleczarską w której wykonywał wszystkie prace – mleczarza, księgowego, magazyniera i sprzątacza – aby opracować metodą prób i błędów wzorcowy model takiego przedsiębiorstwa^[22].
• W Radziszowie mieszkał i tworzył Walery Eljasz-Radzikowski, w dniu 26 września 1892 r. namalował tu akwarelę przedstawiającą izbę w chałupie chłopskiej^[23]
• W Radziszowie urodził się i zmarł Ludwik Łata – lotnik, szef naziemny 303 „Warszawskiego” Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki, uczestnik Bitwy o Anglię, został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym w Sektorze C2, Rząd 5, Grób 6^[24].
• Od września 1955 do lata 1956 w Radziszowie mieszkała rodzina Fedorowiczów, Eugeniusz aktor scen krakowskich, z żoną Aliną z Kłopotowskich, wraz z synami, Maciejem (1946-98) – pracownikiem teatrów krakowskich: Rozmaitości, Ludowego i Starego i Jerzym (1947) – aktorem teatralnym i filmowym, reżyserem teatralnym, dyr. Teatru Ludowego w Krakowie, posła na Sejm V, VI i VII kadencji, senatora IX kadencji^[25].

• Leszek Kapłon: Monografia Ochotniczej Straży Pożarnej w Radziszowie w 110 rocznicę powstania. Kraków: Galicyjskie Towarzystwo Historyczne, 2019, s. 280. ISBN 978-83-946641-3-8.
• Małgorzata Niechaj: RADZISZÓW – Z dziejów wsi i jej mieszkańców. Radziszów: Stowarzyszenie „Nasz Radziszów”, 2015, s. 285. ISBN 978-83-926746-4-1.
• Leszek Kapłon: Ludwik Łata - zapomniany bohater Bitwy o Anglię, [w;] Bitwa o Anglię 10 lipca-31 października 1940. Kraków: Galicyjskie Towarzystwo Historyczne, 2020, s. 47–59. ISBN 978-83-946641-4-5.
• Lidia Kosk: Sylwetki najlepszych sportowców spadochronowych. sportspadochronowy.pl. [dostęp 2017-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-18)]. (pol.).

• Radziszów, wś, pow. myślienicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 473 .
• Stowarzyszenie „Nasz Radziszów”
• Strona internetowa Parafii Rzymskokatolickiej św. Wawrzyńca w Radziszowie
• Radziszów. pl – lokalna strona mieszkańców