SA105, SA108^[1][2]

SA105-001 i SA105-002 na stacji Wolsztyn
Kraj produkcji	Polska
Producent	ZNTK Poznań
Lata budowy	2002-2007
Wymiary
Szerokość	2900 mm
Wysokość	3800 mm
Średnica kół	840 mm
Napęd
Typ silników	MAN
Parametry eksploatacyjne
Rodzaj przekładni	hydrokinetyczna Voith 863.3p
Prędkość konstrukcyjna	120 km/h
Maksymalna prędkość eksploatacyjna	100 km/h
Parametry użytkowe
Wysokość wejścia	600 mm (od główki szyny)
Multimedia w Wikimedia Commons

ZNTK Poznań Regio Tramp – rodzina normalnotorowych autobusów szynowych produkowanych w zakładach ZNTK Poznań. W latach 2002–2007 wybudowano łącznie 7 egzemplarzy jednoczłonowych (typ 213M i 213Ma, seria SA105) oraz 10 dwuczłonowych (typ 215M, seria SA108). Nie wyprodukowano żadnego egzemplarza trójczłonowego (typ 216M). Pojazdy eksploatowane są przez Koleje Wielkopolskie (6 sztuk) i Polregio (11 sztuk).

Do połowy lat 90. w posiadaniu PKP było 6 autobusów szynowych wyprodukowanych przez Kolzam (SN81 i SA104) oraz 6 przez ZNTK Poznań (SA101 i SA102)^[3].

PKP w latach 90. planowała dokonać znaczących zakupów nowego taboru: 16 składów Pendolino, 50 lokomotyw EU11/EU43 z Adtranz-Pafawagu oraz kilkuset autobusów szynowych do obsługi lokalnych połączeń^[4]. Przetarg na Pendolino został unieważniony w 2000 po kontroli Najwyższej Izby Kontroli^[5]. Przetarg na lokomotywy co prawda nie został unieważniony, jednakże ze względu na trudności finansowe PKP żadna z lokomotyw nie weszła do eksploatacji w Polsce i wszystkie zostały sprzedane w 2002 włoskiemu narodowemu przewoźnikowi Ferrovie dello Stato^[6].

W przypadku szynobusów do podpisania umowy nawet nie doszło. Jednakże w związku z tymi planami Kolzam oraz ZNTK Poznań, jedyni ówcześni producenci autobusów szynowych w Polsce^[3], poczynili pewne przygotowania.

Uchwalenie w 2000 ustawy o restrukturyzacji PKP zmieniło sposób finansowania przewozów regionalnych, tworząc PKP Przewozy Regionalne oraz obligując samorządy do przeznaczenia części środków na zakup taboru^[7]. Bazując na doświadczeniach z wcześniejszych przygotowań ZNTK Poznań zaproponował samorządom rodzinę autobusów szynowych Regio Tramp w wersjach 1-, 2- i 3-członowej^[4].

Poza ZNTK Poznań w przetargach brali udział również Kolzam ze swoim RegioVanem oraz Pesa (wcześniejsze ZNTK Bydgoszcz) z Partnerem^[4].

Kompleksowy projekt został opracowany przez krakowską firmę EC Engineering w latach 2001-2002^[8]. Pierwsze zamówienie na Regio Trampa pochodziło od Urzędu marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, który zamówił 2 egzemplarze jednoczłonowe^[9]. Pierwszy z nich w kwietniu 2002 rozpoczął testy w Centrum Naukowo-Technicznym Kolejnictwa w Warszawie^[9].

Regio Trampy to jednoprzestrzenne, częściowo niskopodłogowe autobusy szynowe przeznaczone do obsługi regionalnych przewozów pasażerskich na mniej obciążonych, głównie niezelektryfikowanych liniach^[4]. Powstawały w wersji jedno i dwuczłonowej. Konfiguracja trójczłonowa, pomimo gotowych planów, nie doczekała się realizacji^[4][10].

Regio Trampy mają lekką, modułową konstrukcję nadwozia, z obniżoną podłogą w rejonie wejścia do 600 mm nad poziomem główki szyny^[4]. Wydzielono przestrzeń dla osób na wózkach inwalidzkich i do przewozu rowerów^[11]. Do części wysokich prowadzą po trzy schodki^[1][2].

Pudła osadzone są na wózkach za pomocą dwustopniowego usprężynowania. Pierwszy stopień to daszkowe sprężyny metalowo-gumowe, a drugi to sprężyny pneumatyczne i metalowo-gumowe – te drugie pełnią funkcję awaryjnych w przypadku braku powietrza w poduszkach^[11].

Zarówno wagon 213M, jak i każdy człon 215M posiadają po jednym jednoosiowym wózku napędowym (typ 19MN^[11]) i jednym jednoosiowym tocznym^[4] (typ 32AN) wyposażonych w zestawy kołowe z hamulcami tarczowymi^[11]. W planowanej wersji trójczłonowej, człon środkowy miał być doczepny^[4]. Zespół napędowy – silnik spalinowy zintegrowany z przekładnią hydrokinetyczną z hamulcem hydrodynamicznym został umieszczony pod podłogą pod wózkiem napędowym w systemie power-pack^[4].

Pojazdy wyposażone są w standardowe urządzenia automatyki bezpieczeństwa ruchu: czuwak aktywny, samoczynne hamowanie pociągu oraz Radio-Stop^[4].

Pojazdy 213M są wyposażone w po dwie pary jednoskrzydłowych drzwi o prześwicie 800 mm^[4], a 213Ma po jednej parze dwuskrzydłowych drzwi^[13]. 213M posiadają sprzęgi samoczynne Scharfenberga (dzięki czemu oba wyprodukowane 213M mogą jeździć w trakcji podwójnej^[1]), 213Ma posiadają natomiast sprzęg śrubowy i zderzaki^[13]. 213M posiadają kamery zamiast lusterek bocznych^[4]. Pierwotnie pierwszy z 213M (SA105-001) nie posiadał kabiny WC^[4][16].

Pojazdy 215M są wyposażone w po dwie pary dwuskrzydłowych drzwi o prześwicie 1300 mm oraz sprzęg śrubowy i zderzaki^[4]. W strefach obniżonej podłogi w jednym członie znajduje się miejsce przeznaczone do przewozu rowerów, a w drugim toaleta^[17]. Część pojazdów posiada większą kabinę WC i nieco mniejszą liczbę miejsc siedzących^[2].

W 2009 roku oba wielkopolskie pojazdy typu 213M (SA105-001 i 002) zostały zmodernizowane w bydgoskiej Pesie. Pierwszy z pojazdów doposażono w kabinę WC oraz w obu pojazdach zamontowano klimatyzację^[16]. W sierpniu 2015 Urząd Marszałkowski Województw Wielkopolskiego ogłosił przetarg na kolejną modernizację SA105-001^[18].

13 sierpnia 2013 roku wielkopolski urząd marszałkowski złożył w Pesie zamówienie na modernizację 2 sztuk pojazdów typu 215M (SA108-002 i SA108-003)^[19], w ramach której m.in. został zainstalowany system rejestrujący obraz przed pojazdem, zmodernizowany został system informacji pasażerskiej oraz zamontowany system zasilania baterii drugiego członu podczas awarii silnika^[20][21]. 30 czerwca 2014 urząd marszałkowski podpisał z Pesą umowę rozszerzająca zakres zamówienia o jeden pojazd typu 215M (SA108-001)^[22]. 16 lipca 2015 podpisano z Pesą umowę na modernizację 2 kolejnych SA108: 004 i 005^[23]. We wrześniu 2016 zdecydowano się rozszerzyć zamówienie o modernizację jednostki SA108-008^[24].

26 maja 2014 Lubuski Urząd Marszałkowski złożył w Pesie zamówienie na modernizację połączoną z naprawą główną jednego 213Ma (SA105-105) oraz jednego 215M (SA108-006). W ramach tej modernizacji w pojazdach m.in. został zainstalowany system rejestrujący obraz przed pojazdem, zmodernizowano system informacji pasażerskiej oraz zamontowano system automatycznego zliczania pasażerów. W pojeździe typu 215M dodatkowo zlikwidowano jedna z dwóch kabin WC oraz zamontowano system zasilania baterii drugiego członu podczas awarii silnika^[25][15]. 16 czerwca 2015 UM udzielił zamówienia przedsiębiorstwu H. Cegielski – Fabryka Pojazdów Szynowych na modernizację SA105-101 (zakres tej modernizacji jest podobny jak egzemplarza nr 105)^[26][27], a w sierpniu 2015 na modernizację SA105-102^[28][29]. Na początku 2015 zakończono modernizację SA105-101^[30]. W styczniu 2016 UM ogłosił przetarg na modernizację SA105-104^[31]. Jedyną ofertę w tym przetargu złożyły zakłady HCP-FPS^[32] i to z nimi podpisano umowę^[33]. Naprawę zakończono w lipcu^[34].

1 lipca 2019 Podlaski Oddział Przewozów Regionalnych podpisał z konsorcjum firm Serwis Pojazdów Szynowych Lisi Ogon oraz Piotr Mieczkowski Autoryzowane Serwis Pojazdów Szynowych Trzeciewnica umowę na modernizację SA105-103 i SA108-007 obejmującą m.in. wymianę foteli pasażerskich, montaż automatu biletowego, systemu zliczania pasażerów, bezprzewodowego internetu, ładowarek USB, nowego systemu informacji pasażerskiej i monitoringu^[35][36]. W maju 2020 zakończono naprawę SA105-103^[37].

W 2019 roku Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego przeprowadził przetarg na modernizacją SA108-010, jednak ze względu na to, że jedyna oferta przekroczyła planowany budżet, do modernizacji nie doszło^[38]. W lutym 2020 przetarg został ponowiony^[39] i złożono w nim 3 oferty^[40]. Modernizacja ma objąć m.in. wymianę foteli pasażerskich, monitoring, informację pasażerską, zasilanie zewnętrzne 230 V, zasilanie drugiego członu, rolety dla pasażerów, odseparowanie układu ogrzewania od układu wydechowego, oświetlenie i śmietniczki^[41].

1 sierpnia 2002 dwa pojazdy 213M rozpoczęły przewozy na trasach Poznań – Wągrowiec oraz Poznań – Grodzisk Wielkopolski^[45]. W listopadzie 2002 samorząd województwa wielkopolskiego podpisał umowę na dostawię pięciu 2-członowych 215M, z których pierwszy w 2003 roku rozpoczął przewozy na trasie Leszno – Ostrów Wielkopolski, zastępując skład wagonowy prowadzony lokomotywą SU45^[3]. Do końca roku dostarczono 3 kolejne 215M, a 5. egzemplarz dostarczono w 2004 roku^[42].

W 2005 roku SA108-003 (typ 215M) został zaprezentowany podczas targów Trako w Gdańsku Oliwie^[46].

W 2006 roku dostarczono SA108-008 (typ 215M), a w 2007 roku SA108-010, który był ostatnim wyprodukowanym pojazdem z rodziny Regio Tramp^[42].

Do 31 maja 2011 wszystkie składy były wykorzystywane jedynie przez Wielkopolski Zakład Przewozów Regionalnych, a od 1 czerwca SA105-001 i SA108-001÷003, SA108-010 zostały przekazane w użytkowanie Kolejom Wielkopolskim^[47][48].

12 marca 2014 SA108-002 zderzył się z autobusem, w wyniku czego zginęła jedna osoba, a pojazd został poważnie uszkodzony^[21].

13 grudnia 2015 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego zakończył dzierżawę autobusu szynowego SA105-001 Kolejom Wielkopolskim i wydzierżawił go na 5 lat Przewozom Regionalnym^[49][43], jednakże 8 maja 2018 roku szynobus, wraz z SA105-002 zostały przekazane KW^[44].

We wrześniu 2002 samorząd województwa lubuskiego podpisał umowę na dostawę czterech 213Ma^[50], 1 września 2003 pierwszy z nich (SA105-101) rozpoczął przewozy na reaktywowanej trasie Gorzów Wielkopolski – Międzyrzecz^[3]. 2 sierpnia 2004 drugi pojazd 213Ma (SA105-102) rozpoczął przewozy na trasie Zielona Góra – Żagań^[51]. W 2005 roku dostarczono dwa pozostałe 213Ma (SA105-104 i 105)^[52]. 9 stycznia 2006 jedyny 215M (SA108-006) rozpoczął przewozy^[53].

9 grudnia 2007 jeden z pojazdów 213Ma skierowano do obsługi reaktywowanego połączenia Międzyrzecz – Rzepin^[54]. Pod koniec 2012 roku dwa pojazdy zostały skierowane na naprawę rewizyjną do Taboru Szynowego Opole^[55].

W połowie 2019 roku składy obsługiwały m.in. połączenie Gorzów Wielkopolski – Zielona Góra^[56]

Pojazdy 213Ma mają dopuszczenie do wjazdu na niemiecką sieć kolejową do stacji granicznej Forst (Lausitz)^[57].

30 listopada 2004 na dworcu w Białymstoku zaprezentowano pierwszy pojazd typu 213Ma^[58]. 25 listopada 2005 przekazano pierwszy 215M dla województwa podlaskiego^[59], a w 2006 roku drugi^[42]. Nie były to jednakże pierwsze autobusy szynowe eksploatowane przez podlaski zakład PKP Przewozów Regionalnych, gdyż już wcześniej eksploatowano tutaj SN81 będące własnością PKP Przewozów Regionalnych^[3].

W 2007 roku pojazdy wykorzystano na trasie Białystok – Czeremcha – Siedlce^[60], a w 2008 roku również na trasie Hajnówka – Czeremcha – Siedlce^[42].

SA105 i SA108 to według oznaczeń PKP autobusy szynowe, jednakże równie dobrze można by zakwalifikować SA105 jako wagon spalinowy, a SA108 jako spalinowy zespół trakcyjny. Kryterium uznania pojazdu za autobus szynowy jest nieprecyzyjnie zdefiniowana lekkość taboru. Ostatecznie na decyzję o zakwalifikowaniu Regio Trampów jako autobusy szynowe wpłynęły preferencyjne stawki dostępu do infrastruktury dla tego rodzaju pojazdów^[61]. Dodatkowe zamieszanie wprowadza krajowy zarządca infrastruktury – PKP Polskie Linie Kolejowe, stosując w regulaminie przydzielania tras pociągów żargonowy termin szynobus^[42].

• Lista spalinowych zespołów trakcyjnych i wagonów eksploatowanych w Polsce