GPK w Porcie Gdynia

GPK SG w Gdyni

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945; 1961?[a]
Rozformowanie	1949; 2005
Tradycje
Rodowód	MPPK Gdynia; GPK w Porcie Gdynia
Kontynuacja	bp WOP Gdynia; Placówka SG w Gdyni
Organizacja
Dyslokacja	Gdynia
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	4 Oddział OP 12 Gdański Oddział WOP 4 Brygada OP 16 KB WOP Komenda Wojewódzka MO 16 KB WOP Kaszubska Brygada WOP Kaszubski Oddział SG Morski Oddział SG
Multimedia w Wikimedia Commons

Graniczna Placówka Kontrolna Gdynia – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i jednostek pływających bezpośrednio w przejściu granicznym na granicy morskiej.

Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Gdyni – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej wykonująca kontrolę graniczną osób i jednostek pływających bezpośrednio w przejściu granicznym na granicy morskiej.

W październiku 1945 Naczelny Dowódca WP nakazywał sformować na granicy 51 przejściowych punktów kontrolnych^[b]. Graniczna placówka kontrolna Gdynia powstała w 1945 jako morski przejściowy punkt kontrolny II kategorii o etacie nr 8/11^[1] . Obsada PPK składała się z 17 żołnierzy i 2 pracowników cywilnych^[2]. W październiku 1946 funkcjonowała według etatu 7/13 jako PPK morski w Gdyni.

W początkach 1947 przejściowe punkty kontrolne Gdańsk i Gdynia zostały poważnie wzmocnione^[3]. Wobec powyższego strażnice 97 i 99 zaprzestały ochrony obiektów portowych, a zajęły się wyłącznie ochroną obiektów lądowych i kontrolą ruchu rybackiego^[4].

W lipcu 1947 Morskie GPK w Gdyni otrzymała nr 21^[5].

Latem 1948 została połączona strażnica specjalna nr 97 z Morską GPK nr 21 Gdynia. Dowództwo nad tymi pododdziałami objął dowódca Morskiego GPK^[c].

W lipcu 1949 nastąpiła reorganizacja 21 gdyńskiego i 22 gdańskiego Morskiego GPK. Zostały utworzone samodzielne bataliony kontroli granicznej. W skład gdańskiego weszły 263 i 264 strażnice WOP, a w gdyńskim: kompanie nr 1 i nr 2^[6].

1 lipca 1965 WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy państwowej^[7]. Jesienią 1965 GPK w Porcie Gdynia i GPK Rybołówstwa w Gdyni weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej^[8], kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[9].

1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[10]. Od 1 sierpnia 1972 GPK w Porcie Gdynia podlegała bezpośrednio pod sztab 16 Kaszubskiej Brygady WOP w Gdańsku^[11] (W 1976 zniesiona została numeracja brygad WOP i przyjęto tylko nazwę „regionalną” Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza^[12]), tak funkcjonowała do 15 maja 1991.

Straż Graniczna:

Po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 Graniczna Placówka Kontrolna Gdynia weszła w podporządkowanie Kaszubskiego Oddziału Straży Granicznej w Gdańsku^[d] i przyjęła nazwę Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Gdyni.

W wyniku zmian nadmorskich struktur Straży Granicznej i rozformowaniu Kaszubskiego Oddziału Straży Granicznej, 2 czerwca 1992 Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Gdyni została włączona struktury Morskiego Oddziału Straży Granicznej^[13].

Jako Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Gdyni funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 i 24 sierpnia 2005 została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Gdyni (PSG w Gdyni)^[e] w strukturach Morskiego Oddziału Straży Granicznej.

• Gdynia (morskie).

• mjr Stanisław Bański (był 10.1946)^[f][14]
• kpt. Zygmunt Dziubiński^[14]
• mjr Szczepan Cheba^[14]
• kpt. Stefan Rojowski^[14]
• mjr Jan Januszewicz^[14]
• mjr Piotr Wtorek^{[14] [g][15]}
• ppłk Józef Gałaś^[14]
• mjr/ppłk Roman Białek^[14] (1.12.1965–15.04.1968)^[16]
• ppłk Zbigniew Rydlewski^[14] (16.04.1968–30.11.1984)^[11]
• ppłk Ludwik Kruczek^[14] (1.12.1984–był 31.07.1990)^[17]

Komendanci GPK SG:

• mjr SG Zbigniew Czajka (był w 2002)^[18].

• Ireneusz Bieniecki. Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza w ochronie granicy morskiej na wybrzeżu gdańskim w latach 1945–1991 (powstanie, zmiany organizacyjne i metody pełnienia służby). „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/05, 2005. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Grzegorz Goryński: Morski Oddział Straży Granicznej im. płk. Karola Bacza w Gdańsku. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991–2011. Materiały poseminaryjne – Tom II. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014 .
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
• ASGr.Historia Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Gdańsk 1965.
• Tadeusz Gruchalla: Straż Graniczna od 1991 – Morski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2024-11-25]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, zespół D WOP, sygn. 217/32, k. 56–60. Wykaz przejściowych punktów kontrolnych. Pismo z 9.11.1945.
• Archiwum Straży Granicznej. Rozkazy personalne dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza.