Państwo działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
profesor | |
Specjalność: fizyka, matematyka | |
Uczelnia | |
Odznaczenia | |
Nagrody | |
Max Born (ur. 11 grudnia 1882 we Wrocławiu, zm. 5 stycznia 1970 w Getyndze) – niemiecki fizyk i matematyk pochodzenia żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1954)[1]. Jest jednym z głównych twórców mechaniki kwantowej[2] obok Heisenberga i Schrödingera – poprawnie nadając sens empiryczny ich równaniom.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Przed II wojną światową
[edytuj | edytuj kod]Jedyny syn dr. Gustawa Jakuba Borna (1851–1900), Żyda urodzonego w Kępnie (wtedy miasto pruskie w prowincji Poznańskiej), i Margarete Kauffmann (1856–1886), pochodzącej z rodziny śląskich przemysłowców. Urodził się i wychował w ówcześnie leżącym w Cesarstwie Niemieckim Wrocławiu, gdzie jego ojciec wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim, najpierw jako privatdozent, a następnie profesor anatomii porównawczej i embriologii[3].
Po ukończeniu Gimnazjum im. Króla Wilhelma studiował kolejno na uniwersytetach we Wrocławiu, Heidelbergu i Zurychu. W tym czasie zetknął się z takimi naukowcami jak Felix Klein, David Hilbert, Hermann Minkowski, Carl Runge, Karl Schwarzschild, czy Woldemar Voigt[1].
W roku 1909 został wykładowcą Uniwersytetu w Getyndze, skąd w roku 1912 przeniósł się do Uniwersytet Chicagowski. W roku 1919, po służbie wojskowej w armii niemieckiej, został profesorem uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem, później (1921) w Getyndze. Sformułował w tym czasie standardową obecnie interpretację kwadratu modułu funkcji falowej ( gdzie oznacza sprzężenie zespolone) w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki (zob. gęstość elektronowa), za co w 1954 roku otrzymał Nagrodę Nobla (równocześnie nagrodę otrzymał Walther Bothe). Z powodu antysemickiej polityki rządu III Rzeszy wyjechał w 1933 roku do Cambridge, skąd w roku 1936 przeniósł się do Uniwersytetu w Edynburgu. Wykładał tam do 1953 r.[1]
Lata powojenne
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie światowej (w 1953 r., po otrzymaniu przez Borna tytułu honorowego obywatela Getyngi) Max i Hedwig Bornowie powrócili do Niemiec, ale ich dzieci pozostały w Wielkiej Brytanii. Born zamieszkał w Bad Pyrmont.
W 1955 r. podpisał Manifest Russella-Einsteina[4] (zob. Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych), a w 1957 r. – z innymi naukowcami z Göttinger 18 – Manifest z Göttingen przeciw wyposażeniu Bundeswehry w taktyczną broń atomową. Pochowany w Getyndze na tym samym cmentarzu, co Max Planck i David Hilbert. Na jego nagrobku wyryto fundamentalne równanie mechaniki kwantowej: pq – qp = h/2πi.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był dziadkiem australijskiej piosenkarki i aktorki, Olivii Newton-John[3].
Dorobek
[edytuj | edytuj kod]Spośród jego publikacji wymieniane są przede wszystkim: Dynamics of Crystal Lattices, Optics, Natural Philosophy of Cause and Chance i Zur Quantummechanik. Prócz Nagrody Nobla zdobył Medal Stokesa, a w 1950 roku – Medal Hughesa.
Born był również współautorem – wspólnie z Robertem Oppenheimerem – przybliżenia stosowanego w fizyce kwantowej, będącego szczególnym przypadkiem przybliżenia adiabatycznego, nazwanego przybliżeniem Borna-Oppenheimera[1].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Dom, w którym się wychował, znajduje się we Wrocławiu przy placu Wolności 4. Na domu zamontowano w 2002 roku tablicę pamiątkową. Borna uhonorowano także nazywając jego nazwiskiem plac w centrum Wrocławia.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Max Born - Facts. [w:] The Nobel Prize in Physics 1954 > Max Born, Walther Bothe [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-02-26]. (ang.)., Biographical, Nobel Lecture, December 11, 1954, The Statistical Interpretations of Quantum Mechanics.
- ↑ Born Max, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .
- ↑ a b Born, Gustav Jacob. [w:] Jewish Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).
- ↑ Sandra Ionno Butcher: The Origins of the Russell-Einstein Manifesto. [w:] Pugwash History Seies, No 1 [on-line]. Council of the Pugwash Conferences on Science and World Affairs Nobel Peace Prize 1995, maj 2005. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Max Born w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
- Max Born na www.answers.com
- ISNI: 000000011023110X
- VIAF: 27126854
- LCCN: n50050350
- GND: 118513621
- NDL: 00433892
- LIBRIS: 20dgg65l06xg2gg
- BnF: 122772830
- SUDOC: 03158733X
- SBN: UFIV023513
- NLA: 35020387
- NKC: ola2002153872
- BNE: XX867197
- NTA: 069496145
- BIBSYS: 90078340
- CiNii: DA00101030
- Open Library: OL57556A
- PLWABN: 9810628497305606
- NUKAT: n00098750
- OBIN: 59483
- J9U: 987007258817005171
- PTBNP: 15606
- CANTIC: a11339974
- LNB: 000078598
- NSK: 000099668
- CONOR: 9688675
- ΕΒΕ: 140321
- BLBNB: 000744288
- LIH: LNB:VJG;=BD