Poznanie

Ten artykuł dotyczy filozofii. Zobacz też: poznanie w sensie psychologicznym.

Poznanie – termin filozoficzny oznaczający odkrywanie (przedmiotu czy zagadnienia). Poznanie najczęściej dotyczy bytu, zjawiska lub konkretnych zagadnień filozoficznych. Teoria poznania jako zagadnienie filozoficzne jest dziś rozwijana przez teologów i filozofów w ramach działu filozofii o nazwie epistemologia^[1].

Filozofia starożytnej Grecji szczególnie akcentowała wartość poznania. Jej przedstawiciele poprzez termin poznanie definiowali swoje powołanie^[2]. Fryderyk Nietzsche podsumował ten fakt następującą wypowiedzią^[3]:

Podobnie o poznaniu wyraża się Giorgio Colli, twierdząc, iż poznanie było nie tylko dla filozofów greckich, ale też i dla Greków jako narodu, najwyższą wartością życia^[4]. Argumentując Colli podaje, że właśnie poznanie wskazywano jako najwyższy stopień mocy ludzkiej^[5]. W przypadku uzyskania poznania o mistycznej genezie - typowego dla wyroczni (np. gdy ustami kapłanki w Delfach przemawiał Apollin), warunkiem koniecznym było uprzednie osiągnięcie stanu ekstazy^[6].

W nowożytności ulega zmianie paradygmat filozofii z ontologicznego na mentalistyczny^[7]. Przyczynił się do tego Kartezjusz nazywany ojcem filozofii nowożytnej, którego podstawowym problemem była kwestia pewności poznania. Kartezjusz poszukiwał nowej metody dochodzenia do jakiejkolwiek wiedzy pewnej^[8] i uznał, że możliwe jest oparcie całości wiedzy ludzkiej na pewnym niepowątpiewalnym fundamencie. Tylko w ten sposób możliwe jest jego zdaniem odparcie argumentów sceptycyzmu co do możliwości uzyskania wiedzy pewnej. Stanowisko takie określane jest jako fundacjonalizm^[9]. Swoje słynne rozumowanie przedstawił w Rozprawie o metodzie (1637)^[10]. Wychodząc z zasadniczego zwątpienia o wszystkim, co nazywane bywa poznaniem, dochodzi Kartezjusz do stwierdzenia, iż jedynie uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne. Wątpienie jest aktem myśli. Fakt myślenia jest zdaniem Kartezjusza oczywisty i dany w sposób prosty i bezpośredni. Jest ideą jasną i wyraźną, a tym samym nie wymaga dalszego uzasadniania. Kartezjusza sposób rozumienia poznania nazywamy racjonalizmem, gdyż uznaje on prymat rozumu i rozumowań a priori w zdobywaniu wiedzy. Obok Kartezjusza, jego najbardziej znanymi wyrazicielami byli Spinoza i Leibniz.

Drugi z tych nurtów w rozumienia poznania to empiryzm, wiązany jest z takimi nazwiskami jak Locke, Hume i Berkeley. Empiryści uznawali, że poznawanie jako proces ma charakter odtwórczy i stanowi szczególnego rodzaju odzwierciedlanie rzeczywistości^[11]. Empiryzm zakłada rozumienie poznania jako odbicia rzeczywistości.

Zobacz kolekcję cytatów dotyczących pojęcia poznanie w Wikicytatach

• aprioryzm
• aposterioryzm

• Jan Woleński, Czy istnieją granice poznania?, kanał „Amfiteatr. Miejski Ośrodek Kultury” na YouTube, 2 lipca 2024 [dostęp 2024-10-17].