Zamek w Kijowie

Obronny dwór Kiow, Sobór Sophie, Pieczary[1] na mapie Tractus Borysthenis Vulgo Dniepr at Niepr dicti Jana Janssona, Amsterdam, 1663; obecnie w granicach Kijowa
Państwo	I Rzeczpospolita
Miejscowość	Kijów
Adres	Góra Zamkowa
Typ budynku	zamek drewniany
Rozpoczęcie budowy	1370
Ukończenie budowy	1617
Zniszczono	1648
Pierwszy właściciel	Włodzimierz Olgierdowicz
Kolejni właściciele	zamek królewski
Położenie na mapie Kijowa Zamek w Kijowie
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Kijowie
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Zamek w Kijowie
50°27′45″N 30°30′39″E/50,462500 30,510833

Zamek w Kijowie, łac. Arx Kiovia (zamek wojewodów kijowskich) – średniowieczny zamek drewniany w Kijowie.

Pierwszy drewniany zamek zbudowali Litwini na Górze Zamkowej w Kijowie w latach 1370–1380 wznosząc go nad dzielnicą Padół. Pod koniec XIV w. zwano go potocznie „litewskim”, ponieważ dźwignął go z ruin litewski książę Włodzimierz Olgierdowicz. Litwini po zdobyciu księstwa kijowskiego wznieśli na Rusi kijowskiej szereg zamków obronnych m.in. w Kijowie, Kaniowie, Czerkasach, Żytomierzu, Łucku, Ostrogu, Kamieńcu Podolskim, Bracławiu i Winnicy. Włodzimierz Olgierdowicz zbudował wielki drewniany zamek dla urzędów litewskich i zbrojnej załogi na tzw. późnej Kisielówce. Zamek ten aż do 1482 był jedyną częścią Kijowa zdolną do obrony przed Tatarami.

W 1535 kijowski horodniczy Iwan Służka przebudował zamek. Miał on potężne ściany wykonane z drewnianych bali, siedem trzypiętrowych wież, liczne otwory strzelnicze dla dział i rusznic. Do zamku prowadziły dwie bramy – „Wojewódzką” wiodącą w dół do dzielnicy Padół i „Drabska” prowadzącą na południe. Nowe miasto było otoczone drewnianymi umocnieniami z basztami i rowem o szerokości 25 stóp.

W chwili unii lubelskiej Litwy z Polską (1569) Ruś ukrainna przedstawiała step, pozbawiony ludności osiadłej, rolniczej. To właśnie na starostach zamków królewskich – Kijowa, Białej Cerkwi, Kaniowa, Czerkas spoczywał późniejszy obowiązek zaludnienie ich i zagospodarowanie.

Konstytucja sejmu Rzeczypospolitej z 1607 postanowiła odbudować spalony w 1601 roku zamek w Kijowie (co nastąpiło w latach 1607–1617) i nakazała zbudowanie dwóch nowych zamków na Ukrainie i Litwie.

Dochody na utrzymanie zamku pochodziły z podatków płaconych przez miasto Kijów; od karczm, „jednej z wódką i kilku z miodem”, myta od handlu rybami, myta od kupców zajmujących się sprzedażą sukna, jedwabiu i siermięg, myta od sprzedaży zboża, a także podatku od soli.

W 1646 roku kasztelan Adam Kisiel wybudował na terenie zamku dwupiętrowy murowany budynek o charakterze reprezentacyjnym, a sama góra zaczęła być nazywana od jego nazwiska Kisielówką.

W nocy 11 grudnia 1648 wybuchło w Kijowie powstanie. Powstańcy opanowali zamek i ratusz. W kilkanaście dni później 23 grudnia 1648 do Kijowa wkroczył z wojskami Chmielnicki.

W toku dalszych walk Kijów kilkakrotnie przechodził jeszcze zmiany właściciela. Po zawartej z Kozakami Ugodzie zborowskiej w dniu 6 listopada 1649 roku Adam Kisiel ponownie objął we władanie zamek, gdzie prowadził rokowania z Bohdanem Chmielnickim przybyłym do miasta 7 grudnia. Po powrocie z sejmu wojewody Kisiela, na zamku od 13 marca 1650 roku ponownie prowadzone były rozmowy z Chmielnickim. Po wyjeździe wojewody z Kijowa we wrześniu 1650 roku, Adam Kisiel wjechał na zamek ponownie w grudniu 1651 roku po bitwie pod Beresteczkiem i Ugodzie w Białej Cerkwi i pozostał w nim do połowy 1652 roku^[2]

Po podpisaniu umowy w Perejasławiu w styczniu 1654 Ukraina z Kijowem wejść miała jako autonomiczna dzielnica w skład Rosji, w związku z czym w styczniu zamek został zajęty przez wojska moskiewskie. Wkrótce jednak stwierdzono, że dawna góra zamkowa nie spełnia już swojej roli strategicznej, ponieważ leży zbyt nisko w stosunku do Górnego Miasta, a poza tym pretensje zgłosił do niej metropolita prawosławny i zamku więcej już nie użytkowano. Zamiast zamku w związku z zagrożeniem tureckim zaczęto po 1670 roku umacniać inne miejsca wokół Kijowa. Na mocy rozejmu w Andruszowie Rzeczpospolita utraciła na rzecz Carstwa Rosyjskiego lewobrzeżną Ukrainę, ziemie smoleńską, siewierską, czernichowską i Kijów.

Zachowała się pamięć wśród kijowian, którzy na cześć wojewody Kisiela nazwali Górę Zamkową Kisielówką. Nazwa ta zachowała się do dzisiaj.

• Paweł Sapieha – kasztelan kijowski w latach 1566–1580
• Michał Wiśniowiecki – starosta czerkaski i kaniowski (1559–1580),
  bradawski (1580–1581) i kasztelan kijowski (1581–1584)
• Iwan Czaplic-Szpanowski – senator,
  kasztelan kijowski, 1589–1607
• Jerzy Korybut Wiśniowiecki – ksztelan od 1607–1617
• Gabriel Hoscki – od 1618–1620
• Roman Hoscki – od 1632
• Marcin Kalinowski – ok. 1635
• Aleksander Piasoczyński – od 1636–1646
• Adam Kisiel od 5 lutego 1646 do 1652
  ostatni kasztelan kijowski na zamku w Kijowie.

• Leszek Podhorodecki. Dzieje Kijowa. 1982

• Plan starego Kijowa, na portalu Zamki w Polsce