Zamek w Wysocku

Wyszogród

Państwo	I Rzeczpospolita
Miejscowość	Wysock
Typ budynku	zamek
Zniszczono	1640, 1654
Odbudowano	1645
Pierwszy właściciel	Jerzy Holsztański Dąbrowicki
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego Zamek w Wysocku
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Wysocku
51°43′N 26°39′E/51,716667 26,650000

Zamek w Wysocku – zamek wybudowany przez Jerzego Holsztańskiego Dąbrowickiego^[1].

Wysock oblany wodami Horynia i jego odnogi Bałamutki, z drugiej rzeki Seretu, tworzy jakby wyspę, którą z dalszym przeciwległym lądem łączą mosty i groble. Na wyniosłej, jak się zdaje, ludzkimi rękami wysypanej górze, wznosi się dwór, dawnej zamek, i tej wyniosłości zawdzięcza miejsce swą nazwę.

Początkowo własność ruskich książąt dąbrowickich. Wśród nich znany w dziejach jest Hleb Jurowicz, książę dąbrowicki^[1], prawnuk Michała Świętopełka^[1], który brał udział w głośnej bitwie jerelskiej Światosława Wszełowodowicza, w. ks. kijow. nad połowieckim kn. Kobiakiem. Drugi kniaź Aleksander Wsiewołodowicz Dąbrawicki stał się nie mniej sławnym wskutek chlubnego zgonu swego w bitwie nad rzeką Kałką^[1]. Z podbiciem Rusi przez Mongołów poznikały dzielnice nadhoryńskie i dopiero gdy z koleją czasu Litwa, wypędziwszy Tatarów, stała się po nich spadkobierczynią krajów ruskich, znowu znikłe nadhoryńskie grody dźwigać się zaczynają. W XV wieku Dąbrowica jest już własnością koronną, którą z ręki hospodara rządzili namiestnicy. Wiemy, że takim namiestnikiem w 1467 był tu Timofiej Władymirowicz^[1] kn. Massalski, okolniczy smoleński. Wkrótce potem włość tę z hospodarskiego daru otrzymali ks. Olgimuntowiczowie Holszańscy^[1]. Włość ta była kolosalnie wielką, zajmowała cały obszar dawniejszego ks. dąbrowickiego, składała się bowiem z tzw. „dzwonu” dąbrowickiego (tu wyraz „dzwon” zbiega się ze znaczeniem parafii, klucza), ze Stolina, Sechów (dziś Tomaszogrodu), Strzelska, Kurasza i Wysocka^[1]. Niedostaje nam wiadomości, którego z kn. Holszańskich łaska hospodarska obdarzyła temi dobrami i do jakiego roku mianowicie nadanie to odnieść należy...^[1][2]

Książę Jerzy (Juri) Holsztyński Dąbrowicki wybrał mieszkanie w tutejszym zamku, który najprawdopodobniej wybudował. Nazwał go Wyszogrodem, ponieważ był postawiony na wyniosłym miejscu lub też może przez reminiscencje owych znanych historycznie grodów dzielnicowych, które kwitły za Waregskiej Rusi^[1]. Książę Jerzy Holsztyński Dąbrowicki zamek w Wysocku zapisał swojej żonie w testamencie sporządzonym przy świadkach na zamku w Wysocku (Wyszogradzie) w 1573 r. Kolejny właścicielem był Bohdan, książę Sołomarecki, herbu Rawicz. Jego syn Iwan został przez pomyłkę otruty przez swoją matkę, której nie podobała się jego znajomość z eremitą Mołodem, zamieszkałym w leśnej pustelni, niedaleko od Wysocka. Kiedy młody książę zaprosił eremitę na zamek, księżna przygotowała smakowitą potrawę, lecz eremita odmówił jej zjedzenia. Młody książę siedzący przy stole obok pustelnika potrawę pochwycił i spożył. Strawa była zatruta i księżna zamiast eremity otruła swojego syna^[1].

W 1640 r. pożar zniszczył zamek i znajdujące się w nim archiwum domowe książąt Dąbrowieckich i Sołomareckich. Na odbudowanym zamku 1 lutego 1646 r. był uczyniony dział dóbr spadkowych, pomiędzy czterema siostrami ks. Jana Władysława Sołomarecki, który zmarł bezdzietnie w 1640 r. Annie Engracyi żonie Henryka Kaszowskiego, kasztelana wendeńskiego przypadły miasto i zamek. W 1654 r. Tatarzy zdobyty zamek obrócili w perzynę, a kasztelana Kaszowskiego wraz z żoną uprowadzili na Krym. Kasztelan Kaszowski wróciwszy z niewoli zamku przez Tatarów zrównanego nie odbudował. Kopiąc pod posadzką tego zamku, w późniejszych czasach, natrafiono na ogrom ludzkich czaszek i szkieletów. Późniejszy dziedzic miejsca pisał, że postawiwszy dom, wzniósł go na ludzkiej Golgocie^[1].

Lustracja z 20 stycznia 1774 r. tak podaje: do zamku wiódł most na fosie tenże zamek opasujący. Zamek składał się z kilku budynków tj. głównej rezydencji i oficyny. W głównej rezydencji okna były w ołów oprawione i piece z kafli zielonych. Dalej kuchnia, lodownia, rybnik na suszone ryby, stajnia i nad odnoga browar piwny^[1].

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, Warszawa, 1880–1902, ss. 111-19.

• Wysock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 111 .