Bitwa pod Borysowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	sierpień – październik 1919
Miejsce	pod Borysowem
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
2 Dywizja Piechoty Legionów oddziały Armii Czerwonej
brak współrzędnych

Bitwa pod Borysowem – walki polskiej 2 Dywizji Piechoty Legionów z oddziałami sowieckimi toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

W pierwszych miesiącach 1919 roku na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały jeszcze wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały Wojska Polskiego^[2]. W lutym 1919 jednostki polskie weszły w kontakt bojowy z oddziałami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka^[3].

Wskutek zarządzenia pogotowia bojowego przeciwko Niemcom, w maju i czerwcu front przeciwsowiecki pozostawał w defensywie. W drugiej połowie lipca Naczelne Dowództwie WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[4][5].

W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że natarcie na Mińsk ubezpieczą na lewym skrzydle oddziały 1 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Mołodeczna, Wilejki, a na prawym skrzydle oddziały Grupy Operacyjnej gen. Lasockiego. 2 Dywizja Piechoty Legionów miała wykonać natarcie na miasto z północnego zachodu, a następnie miała ubezpieczyć Mińsk z kierunku Borysowa. Z kolei Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów^[6].

 Osobny artykuł: bitwa o Mińsk.

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
2 Dywizja Piechoty Legionów	płk Henryk Minkiewicz	Front Litewsko-Białoruski
⇒ 2 pułk piechoty Legionów	mjr Stanisław Tessaro	2 DP Leg.
⇒ 3 pułk piechoty Legionów	mjr Józef Szczepan
⇒ 4 pułk piechoty Legionów	kpt. Florian Smykal
⇒ 4 pułk ułanów	ppłk Stanisław Dziewulski	2 BJ
Armia Czerwona
oddziały ACz		16 Armia
⇒ 19, 20 i 21 ps		2 Dywizja Strzelców
⇒ 462 i 464 ps		52 Dywizja Strzelców
⇒ 66 ps		8 Dywizja Strzelców

Działania w sierpniu 1919

Latem 1919 podczas ofensywy na Białorusi i po zajęciu Mińska polskie dowództwo zamierzało odciąć nieprzyjaciela od przepraw na Berezynie. 13 sierpnia, prowadząca pościg 2 Dywizja Piechoty Legionów zajęła Smolewicze i maszerowała dalej wzdłuż linii kolejowej w kierunku na Borysów. Sowieci bronili się na linii dawnych, dobrze ufortyfikowanych, okopów rosyjskich z czasów I wojny światowej znajdujących się na zachodnim brzegu Berezyny^[7]. Na kierunku Borysowa broniły się 19, 20 i 21 pułki strzelców^[8].

16 sierpnia dowódca 2 Dywizji Piechoty Legionów do walki w pierwszym rzucie skierował 2 pułk piechoty Legionów, II/4 pułku piechoty Legionów i III/3 pułku piechoty Legionów. Od północy zgrupowanie uderzeniowe ubezpieczał I batalion 4 pułku piechoty Legionów. Na prawym skrzydle uderzały dwa bataliony 3 pułku piechoty Legionów, ubezpieczane przez 4 pułk ułanów^[7]. Pierwszy atak nie powiódł się, a oddziały polskie poniosły znaczne straty^[9]. Kolejny dzień przeznaczono na przegrupowanie wojsk i przygotowania decydującego szturmu. Nocą 17 na 18 sierpnia do walki ruszyły kompanie szturmowe 2 i 3 pułku piechoty Legionów. Bez wystrzału podeszły pod zapory drutowe, przecięły je i o świcie, bez przygotowania artyleryjskiego uderzyły na zaskoczonych sowieckich strzelców zarzucając ich granatami ręcznymi. W wyłomy, uczynione przez kompanie szturmowe, do walki weszły cztery polskie bataliony. Po krótkiej walce zajęto wszystkie umocnienia, a następnie opuszczone przez przeciwnika miasto^[7][10].

Walki we wrześniu i październiku 1919

10 września Polacy wznowili natarcie, połączone z forsowaniem rzeki. O świcie kompanie szturmowe przeprawiły się łodziami na wschodni brzeg Berezyny i po raz kolejny zaskoczyły przeciwnika. Czerwonoarmiści w bieliźnie wyskakiwali z kwater i rzucali się do ucieczki. Po zdobyciu przyczółka kompanie techniczne zbudowały kładki, którymi przeprawiły się przez rzekę kolejne pododdziały dywizji. Do południa osiągnięto nakazaną linię i przystąpiono do rozbudowy stanowisk obronnych na dominujących wzgórzach^[7].

26 września rozszerzono przedmoście do linii Uchłody - Lady - Stajki - Prudiszcze - Mały Stachów, odsuwając front na odległość około czterech kilometrów na wschód od miasta^[11]. Przeciwnik 30 września przy wsparciu pociągu pancernego i kilku samochodów pancernych uderzył na stanowiska III batalionu 3 pułku piechoty Legionów, ale został odparty. Wznowione kontrataki w dniach 1 i 2 października, prowadzone siłami 462, 464 pułku strzelców i dwóch batalionów 66 pułku strzelców, wspierane przez trzy samochody pancerne i pociąg pancerny, również skończyły się niepowodzeniem. Po tej porażce dowództwo sowieckie zaniechało akcji ofensywnych^[7].

2 Dywizja Piechoty Legionów uchwyciła pod Borysowem obszerny przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny, który zimą 1919/1920 tworzył podstawę wyjściową dla wielu wypadów na tyły Armii Czerwonej^[8].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Czesław Czajkowski: Zarys historji wojennej 3-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Józef Sitko: Zarys historji wojennej 2-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.