Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu

Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu

nr rej. 73 z dnia 23.03.1949[1]
bazylika mniejsza kolegiata sanktuarium kościół parafialny
Widok na kościół od strony zachodniej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Strzegom
Adres	plac Jana Pawła II
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
Sanktuarium, Bazylika mniejsza i Kolegiata • nadający tytuł	od 2002 oraz 2017 Jan Paweł II oraz bp. Ignacy Dec
Wezwanie	świętych Piotra i Pawła
Wspomnienie liturgiczne	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	Matka Boża Strzegomska
Historia Data rozpoczęcia budowy 1253 Data zakończenia budowy ok. 1390 Poprzednie wyznanie protestantyzm Fundator Mieszkańcy Strzegomia, Joannici
Dane świątyni Styl gotyk Architekt Jakub ze Świdnicy Świątynia • materiał bud. • wysokość • długość • szerokość • liczba wiernych • granit, bazalt, piaskowiec 27,5 m 88 m 26,6 m 4000 osób Wieża kościelna • liczba wież 2 Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 9 św. Józefa, MB Szkaplerznej, Najświętszego Serca Jezusowego, św. Krzyża, św. Benedykta, św. Anny Samotrzeciej, św. Andrzeja Apostoła, MB Częstochowskiej Liczba naw 3 Nawa główna • szerokość • wysokość 9 m 26,6 m Nawa boczna • szerokość • wysokość 5 m 11 m Szerokość transeptu 8,2 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 53 3 Dzwonnica • nazwa dzwonu zwarty Dzwon Przedbora(z 1318 r.), Dzwon św.Małgorzaty(Główny) (z 1405 r.), Dzwon Śmierci (z 1424 r.)
Położenie na mapie Polski Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
Położenie na mapie gminy Strzegom Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
Położenie na mapie Strzegomia Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu
50°57′33,5″N 16°20′59,1″E/50,959306 16,349750
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika kolegiacka Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu – gotycki kościół znajdujący się w dekanacie strzegomskim w diecezji świdnickiej na Dolnym Śląsku. Początkowo kościół należał do zakonu rycerskiego joannitów, zaś parafia przy tym kościele została erygowana w XVI w. Od 2002 świątynia jest bazyliką mniejszą, a 13 kwietnia 2017 została podniesiona do rangi kolegiaty^[2]. 22 października 2012 roku obiekt został wpisany na listę pomników historii^[3]. Bogaty w cenne dzieła rzeźby architektonicznej oraz rzemiosła artystycznego, głównie z XIV–XV w.

W okresie wypraw krzyżowych na terenie Królestwa Jerozolimskiego powstały m.in. zakony szpitalne, w tym późniejsi Joannici. Po upadku krucjat Joannici prowadzili szeroką działalność, w tym budowlaną na terenie Europy. W roku 1180 otrzymali Strzegom. W mieście istniał kościół św. Andrzeja, zniszczony przez Mongołów podczas najazdu na Śląsk w 1241 r. W XIII wieku wzniesiono nowy obiekt, ostatecznie na początku XIV wieku zakon zdecydował się wznieść większy kościół z finansową pomocą zarówno książąt świdnickich, jak i strzegomskich mieszczan. Zasadniczy zrąb świątyni powstał w latach 1250–1390. Nowy kościół o długości ok. 80 m budowany był z łamanego granitu, bazaltu oraz piaskowca użytego do elementów dekoracyjnych (portale, wsporniki). Budowa kościoła trwała długo, prace ukończono dopiero w początkach XVI w. W 1718 miał miejsce pożar świątyni^{[potrzebny przypis]}.

15 września 2002 papież Jan Paweł II wydał bullę, na mocy której parafia strzegomska otrzymała godność bazyliki mniejszej. 13 kwietnia 2017 biskup Ignacy Dec ustanowił przy bazylice strzegomskiej kapitułę kolegiacką, a samą bazylikę ustanowił kolegiatą. Jest to jedyna w diecezji świdnickiej bazylika kolegiacka^[4]. Kościół jest także sanktuarium^[5].

Kościół jest trójnawową bazyliką z transeptem i poligonalnie zamkniętym prezbiterium. Prezbiterium jest trójprzęsłowe, zaś korpus nawowy tworzy pięć przęseł. Nawy boczne od strony wschodniej są zamknięte trójbocznie. Fasada zachodnia dwuwieżowa (obie wieże nie zostały jednak ukończone: wyższa wieża północna, przykryta spadzistym daszkiem, osiąga wysokość szczytu dachu nad nawą główną, niższa wieża południowa sięga tylko dachu nad nawą boczną). Wnętrze nakrywają sklepienia gwiaździste (kaplice, skrzyżowanie naw), krzyżowo-żebrowe (nawy boczne) oraz sieciowe (nawa główna) wsparte na prostokątnych filarach. Żebra sklepienne spływają na wsporniki, niektóre z nich o figuralnych formach. Taka struktura wschodniej części kościoła, z prezbiterium z nawami bocznymi, znana jest na terenie Śląska, zarówno w kościołach bazylikowych (kościół św. Elżbiety), jak i halowych (kościół NMP na Piasku). Na zewnątrz ściany nawy głównej wspierają kamienne łuki oporowe. Ceglane szczyty transeptu i fasady zachodniej ozdobione są blendami z początku XVI w. Charakterystyczna dla gotyckiej architektury śląskiej jest dekoracja szczytu zachodniego – tworzą go blendy w kształcie ślepych, prostokątnych okien^{[potrzebny przypis]}.

Bogato rzeźbione trzy portale z tympanonami stanowią zbiór rzadkich w Polsce średniowiecznych typów ikonograficznych. Portal zachodni pochodzi z lat siedemdziesiątych XIV w. Reprezentacyjny charakter wejścia nadaje kamienna dekoracja złożona z laskowań – posąg Chrystusa jako sędziego świata, a obok postacie Matki Boskiej i św. Jana. W polach łuku bogaty zespół płaskorzeźb i rzeźb pełnoplastycznych ustawione w dwóch rzędach. Przedstawiają one w sposób narracyjny epizody z życia świętego Pawła (w tym nawrócenie u wrót Damaszku). Nad portalem północnym z trzeciej ćwierci XIV w. tympanon z płaskorzeźbionym przedstawieniem Koronacji Matki Boskiej przez Chrystusa, poniżej Koronacji Batszeby przez Salomona i Koronacji Estery przez Ahaswera. Nad portalem południowym z ok. 1400 r. scena Zaśnięcia Matki Boskiej wśród Apostołów w typie koimesis (gr. κοίμησις)^{[potrzebny przypis]}.

W prezbiterium znajdują się kamienne sedilia, o trzech arkadach, kamienne sakramentarium w kształcie wieży (wys. 4,5 m), wykonane przez Wolfganga z Wiednia w pierwszej poł. XV w., kamienna późnogotycka chrzcielnica z XVI w., rzeźbiona w piaskowcu ambona z 1592 r. Na ścianach w różnych miejscach zachowały się niewielkie fragmenty polichromii z XIV i XVI w. Rzeźbę nowożytną reprezentuje zespół nagrobków i epitafiów z XVI–XVII w., m.in. Georga von Hoberg (Hochberg, 1687-1610) z ośmioma herbami^[6][7][8]. Skromna manierystyczna ambona z 1592 r. jest dziełem Caspra Bergera z Legnicy. W wielkim neogotyckim ołtarzu głównym znajduje się gotycka figura Marii z Dzieciątkiem z XV w. W wieży znajduje się cenne dzieło sztuki ludwisarskiej, dzwon kościelny pochodzący z 1318 roku. Dzwon jest fundacją brata Przedbora z Widawy i jest to jeden z najstarszych wciąż bijących dzwonów w Polsce, a towarzyszą mu dwa młodsze dzwony – z 1405 i 1424 roku^[9]. Wszystkie te dzwony mają inskrypcje, zawierające m.in. datę powstania^[10][11].

12 marca 1997 zawieszono w kościele górną część wykonanej z cynku i pierwotnie pozłacanej figury Jezusa Chrystusa z żelaznego (żeliwnego) krzyża z 1850, stojącego na Górze Krzyżowej. Figura ta została uszkodzona w 1945 roku przez żołnierzy sowieckich – przepołowiona serią oddaną z karabinu maszynowego^[12][13][14]. Dolna jej część zaginęła, a górna została odnaleziona w krzakach w roku 1969 ^[13][14] lub w l. 70. XX wieku^[12] i ukryta w pomieszczeniu nad zakrystią w kościele^[12] lub na plebanii^[14].

• Prepozyt: ks. prałat Marek Babuśka (Strzegom), dziekan: ks. kan. Piotr Ważydrąg (Żarów)^{[potrzebny przypis]}.

• Kutzner Marian: Kościoły bazylikowe w miastach śląskich, [w:] Piotr Skubiszewski (red.) Sztuka i ideologia XIV wieku, Warszawa 1975, s. 275 nn.
• Mikołajczak T., 2018: Bazylika w Strzegomiu. Gotycki pomnik historii. Oficyna Wyd. Atut, Wrocław.
• Mroczko T., Arszyński Marian (red.): Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995 (tamże bibliografia).
• Pilch Józef, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
• Rawska-Kwaśnikowa Zofia: Próba datowania budowy joannickiego kościoła w Strzegomiu, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 33, nr 2, 1971, s. 103–115.
• Stulin Stanisław Jan: Kościół joannicki w Strzegomiu i jego znaczenia dla architektury gotyckiej Śląska, [w:] Zygmunt Świechowski (red.). Z dziejów sztuki śląskiej, Wrocław 1978, s. 149–202.

• Oficjalna strona bazyliki w Strzegomiu
• Strona o bazylice w portalu „Zabytek.pl”
• Zdjęcia bazyliki na Wratislaviae Amici
• Artykuł o kościele w Katolickiej Agencji Informacyjnej
• Obszerny artykuł opisujący architekturę i historię kościoła