Codex Dublinensis Rescriptus

Mt 20,33-34 (faksymile Scrivenera)
Oznaczenie	Z
Data powstania	VI wiek
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	035
Zawartość	Ewangelia Mateusza †
Język	grecki
Rozmiary	27 × 20 cm
Typ tekstu	tekst aleksandryjski
Kategoria	III
Odkrywca	John Barrett
Miejsce przechowywania	Trinity College (Dublin)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kodeks Dubliński, łac. Codex Dublinensis albo Codex Dublinensis Rescriptus (Gregory-Aland no. Z albo 035) – grecki kodeks uncjalny Nowego Testamentu, przekazujący fragmenty Ewangelii Mateusza. Zawiera również fragment Księgi Izajasza w przekładzie Septuaginty (O lub 918 w numeracji Rahlfsa). Paleograficznie datowany jest na VI wiek. Jest palimpsestem, zachował się we fragmentarycznym stanie, jego tekst cieszy się zainteresowaniem ze strony krytyków tekstu i jest cytowany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu oraz Septuaginty.

Kodeks przechowywany jest w Trinity College (K 3.4), w Dublinie^[1][2] .

Kodeks zawiera fragmenty tekstu Ewangelii Mateusza na 32. pergaminowych kartach (27 na 20 cm). Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 21 linijek w kolumnie, 27 liter w linijce^[1][2] , wielką, atrakcyjną i bardzo precyzyjną uncjałą^[3]. Tekst jest pisany metodą scriptio continua, bez przerw między wyrazami, skróty są rzadko stosowane. Litery są większe niż w kodeksach Alexandrinus i Vaticanus, mniejsze niż w kodeksie Petropolitanus purpureus, tej samej wielkości co w Nitriensis^[4]. Tekst nie stosuje przydechów ani akcentów^[5]. Litera alfa oraz my mają bardzo szczególne kształty^[4], my wygląda jak odwrócone Π^[6]. Litera delta nie ma prowadzących w dół kresek lub punktów, litery iota, tau oraz gamma mają prosty kształt, bez dodatkowych kresek oraz punktów^[7]. Pi jest nadzwyczaj wielkie^[4]. Występuje błąd itacyzmu, np. dyftong αι mylony jest z ε, a ι mylone jest z ει^[5].

Na marginesach tekst został podzielony według Sekcji Ammoniusza, ale nie ma odniesień do Kanonów Euzebiusza. Cytaty starotestamentowe oznakowane zostały znakiem >^[5].

Do dnia dzisiejszego zachowały się następujące partie Ewangelii Mateusza:

1,17-2,6; 2,13-20; 4,4-13; 5,45-6,15; 7,16-8,6; 10,40-11,18; 12,43-13,11; 13,57-14,19; 15,13-23; 17,9-17; 17,26-18,6; 19,4-12. 21-28; 20,7-21,8; 21,23-30; 22,16-25; 22,37-23,3; 23,15-23; 24,15-25; 25,1-11; 26,21-29. 62-71^[8].

Wszystko to stanowi mniej niż 15% Ewangelii Mateusza^[9] .

Ten sam rękopis zawiera również osiem kart z partiami Księgi Izajasza (30,2-31,7; 36,19-38,2) w przekładzie Septuaginty^[10]. Teksty te mają późniejsze pochodzenie niż Ewangelia Mateusza. Uncjała została starta i nadpisana nowym minuskułowym tekstem^[5]. Kodeks jest palimpsestem^[1]. Górny tekst zawiera teksty patrystyczne sporządzone pismem minuskułowym, zawierającym homilię Grzegorza z Nazjanzu. Karty zostały przedtem zgięte w pół^[5].

Grecki tekst kodeksu przekazuje tekst aleksandryjski, z licznymi obcymi naleciałościami. Tekst aleksandryjski kodeksu jest w bliskiej relacji do Kodeksu Synajskiego^[3].

Kurt Aland dał mu profil tekstualny 3¹, 5^1/2, 11², 2^S, co oznacza, że 3 razy wspiera tekst bizantyński przeciwko oryginalnemu, 5 razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim i oryginalnym, 11 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyńskiemu, posiada ponadto 2 sobie właściwe warianty. Aland zaklasyfikował go do Kategorii III^[1]. Oznacza to, że tekst rękopisu zawiera dużo starożytnych wariantów i jest przydatny w rekonstrukcji oryginalnego tekstu^[11].

Tekst Septuaginty reprezentuje recenzję hezychiańską^[10][12].

W Mt 1,20 stosuje wariant Μαριαμ zamiast Μαριαν. Wariant kodeksu wspierany jest przez 01, 04, 05, 032, 038, f¹³. Krytycy tekstu uważają ten wariant za błędny^[13][a].

W Mt 1,25 stosuje krótką lekcję z wariantem ετεκεν υιον (urodziła syna), wariant jest wspierany przez 01, 03, 071, f¹, f¹³, 33 i niektóre minuskuły. Większość rękopisów stosuje wariant ετεκεν τον υιον αυτης τον πρωτοτοκον (urodziła syna swego pierworodnego), a jest on wspierany przez: 04, 05, 019, 032, 087 oraz rękopisy tradycji bizantyńskiej^[14].

Rękopis został sporządzony w Egipcie^[15]. John Barrett, pierwszy wydawca kodeksu, datował go na wiek VI^[16]. Za datą tą opowiedziała się większość badaczy z XIX wieku, pomimo iż Thomas Kingsmill Abbott, trzeci wydawca kodeksu, opowiadał się za V wiekiem^[17]. Data ta została ustalona na drodze paleograficznego porównania z Kodeksem Aleksandryjskim. Wieku VII nikt nie proponował, ponieważ zgodnie z obowiązującą wtedy teorią Montfaucona przydechy i akcenty wprowadzono w wieku VII, a tych rękopis nie posiada^[18]. Ustalenia te zostały zaakceptowane przez następne pokolenia badaczy^[17]. Scrivener oraz Gregory datowali kodeks na wiek VI^[17][19]. Obecnie INTF datuje rękopis na VI wiek^[1][2] .

Palimpsest został sporządzony prawdopodobnie w Grecji, przez nadpisanie homilii Grzegorza z Nazjanzu. Przy produkcji nowego rękopisu karty ze starych rękopisów były zginane w pół wraz z jedną nową kartą i układane w quarto^[20] . Materiał patrystyczny datowany jest na wiek X^[21] lub XI^[5].

Kodeks został odkryty przez Johna Barretta w 1787 roku. Barrett znalazł rękopis, który był przykryty starymi minuskułowymi tekstami^[21]. Barrett dokonał pierwszej próby odczytania palimpsestu i wydał go w 1801 roku^[19]. Ten sam badacz wydał również faksymile. Po jednej stronie publikacji znajdowało się faksymile, po drugiej transkrypcja tekstu. Faksymile zostało uprzednio przygotowane na miedzianych blachach, przez specjalnego rzemieślnika, który wyrzeźbił podobizny liter. Nie jest ono dokładne, kształty liter są dość dowolne i bardziej symetryczne od oryginalnych. Barrett zostawił puste przestrzenie w miejscach, w których pergamin był uszkodzony bądź niepełny, jednak bez żadnego wyjaśnienia i w rezultacie czytelnik miał wrażenie, że są to partie nie odczytane przez wydawcę, ale skrywające jakiś tekst. Wydanie poprzedzone zostało Prolegomeną, której autor dyskutuje na tematy nie związane z rękopisem. Uczeni nie byli usatysfakcjonowani tym wydaniem^[17]. Gregory ocenił po stu latach, że to wydanie było bardzo słabe^[19].

Tregelles, mając na uwadze puste przestrzenie w wydaniu Barretta, postanowił przygotować nowe wydanie, by odczytać pominięte, jak sądził, partie tekstu^[16]. Na jego prośbę kodeks został poddany chemicznej obróbce (w 1853 roku). Po chemicznej obróbce pergamin został przebarwiony na żółty kolor, ale nie poprawiło to czytelności palimpsestu^[9] . Okazało się, że puste przestrzenie z wydania Barretta to brakujące partie kodeksu, pomimo tego do odczytu Barrett dodał około 200 liter, odczytując również i te lekcje, które dla Barretta były nieczytelne^[17]. Tekst odczytany przez Tregellesa wydany został dopiero w 1863 roku^[22] . Niemniej Tischendorf wykorzystał odczyt Tregellesa do swego wydania Nowego Testamentu z roku 1859^[19].

W 1880 roku T.K. Abbott, profesor z Dublinu, opublikował nowy odczyt palimpsestu, poprawiając dzieło Tregellesa. Abbott odczytał czterysta dodatkowych liter, których nie zdołał odczytać Tregelles^[19]. Abbott dołączył do swego wydania również odczyt nie wydawanej dotychczas Księgi Izajasza^[17].

Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Tischendorf, nadając mu siglum Z^[23]. W 1908 roku Gregory nadał mu siglum 035^[24]. Hermann von Soden nadał mu siglum ε 26^[25]. Na liście rękopisów Septuaginty oznaczony został przy pomocy siglum O^[10][12], Alfred Rahlfs nadał mu siglum 918^[20] .

Rękopis jest wykorzystywany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. W 27 wydaniu Nestle-Alanda (NA27) zaliczony został do grupy rękopisów cytowanych w pierwszej kolejności^[26]. Został wykorzystany w Synopsis Quattuor Evangeliorum Alanda, w którym cytowany jest nie tylko oryginalny tekst 035, ale również tekst poprawek dokonanych przez późniejszych korektorów^[27][b].

Fragmenty Księgi Izajasza są wykorzystywane w krytycznych wydaniach Septuaginty. Cytuje je Editio altera z 2006 roku^[28].

• Lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
• Lista rękopisów Septuaginty

Wydania tekstu

• John Barrett: Evangelium secundum Matthaeum ex codice rescripto in bibliotheca collegii ssae Trinitatis iuxta Dublinum. Dublin: 1801. Brak numerów stron w książce
• Thomas Kingsmill Abbott: Par palimsestorum Dublinensium. The codex rescriptus Dublinensis of St. Matthew’s gospel (Z)… a new edition revised and augmented. Dublin – London: Hodges, Foster and Figgis, 1880.
• Samuel Prideaux Tregelles: The Dublin codex rescriptus: a supplement. London: 1863.

Listy rękopisów

• Kurt Aland: Kurzgefaßte Liste der griechieschen Handschriften des Neuen Testaments. Berlin: Walter de Gruyter, 1963. (niem.).
• Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 36. (niem.).

Krytyczne wydania Biblii greckiej

• Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
• Kurt Aland: Synopsis Quattuor Evangeliorum. Locis parallelis evangeliorum apocryphorum et patrum adhibitis edidit. Wyd. 15. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1996. ISBN 3-438-05130-3.
• Septuaginta: Editio altera. Alfred Rahlfs & Robert Hanhart. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2006. ISBN 3-438-05121-4.

Introdukcje do krytyki tekstu Biblii greckiej

• Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neues Testaments: Einfürung in die wissenschaftlichen Ausgaben sowie Theorie und Praxis der modernen Textkritik. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989. ISBN 3-438-06011-6. (niem.).
• C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testamentes. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 84-85. (niem.).
• Frederick Kenyon: The Ancient Versions of the Old Testament. Wyd. 4. London: 1903. (ang.).
• Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. Oxford University Press, 2005, s. 81. ISBN 978-0-19516122-9. (ang.).
• Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Wyd. 1. Cambridge: Deighton, Bell, and Co., 1861, s. 119-121. (ang.).
• Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. ed. Edward Miller. Wyd. 4. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 153-155. (ang.).
• Henry B. Swete: An Introduction to the Old Testament in Greek. Wyd. 2. Cambridge: 1914. (ang.).
• Constantinus Tischendorf: Novum Testamentum Graece. Wyd. Editio Septima. Lipsiae: 1859.
• Samuel Prideaux Tregelles: An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. London: 1856, s. 180-183. (ang.).

Inne

• T. K. Abbott. On An Uncial Palimpsest Evangelistarium. „Hermathena”. X, s. 146-150, 1884. 

• Kodeks Z/035 (GA). [w:] Liste Handschriften [on-line]. Münster Institute INTF. [dostęp 2014-10-09]. (niem.).
• Robert Waltz: Codex Dublinensis Z (035). [w:] Encyclopedia of Textual Criticism [on-line]. 2007. (ang.).
• Dublinensis rescriptus. Trismegistos.
• Codex Dublinensis (035/Z) Statistics for the Analysis and Comparison of Early New Testament Manuscripts (ang.)