Terytorium zależne – ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa lub innego podmiotu prawa międzynarodowego. Terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, terytoria stowarzyszone, australijskie terytoria zewnętrzne, dependencje, terytoria nieinkorporowane i inne.
Osobne artykuły: Zobacz też kategorię:Terytoria zależne istniejące obecnie
[edytuj | edytuj kod]Nie ma kryteriów pozwalających w każdym przypadku jednoznacznie rozstrzygnąć, czy dany obszar stanowi terytorium zależne, czy jest integralną częścią jakiegoś państwa. Lista terytoriów niesamodzielnych ONZ liczy tylko 17 pozycji, natomiast w oficjalnych wykazach terytoriów zamorskich poszczególnych państw uwzględnianych jest znacznie więcej takich jednostek. Ustalając, czy dany obszar jest terytorium zależnym, należy brać również pod uwagę jego oddalenie od kraju macierzystego i szczególny status administracyjny. Lista poniżej obejmuje 69 terytoriów zależnych, istniejących zgodnie z ustaleniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski[1].
Amerykański Departament Stanu wymienia 64 terytoria zależne – w odróżnieniu od polskiej listy nie wymienia osobno terytoriów antarktycznych (wymienia łącznie Antarktydę) i trzech gmin zamorskich Holandii (Bonaire, Saba, Sint Eustatius), wymienia zaś dodatkowo jako terytoria zależne Makau i Hongkong[2].
W wykazie Unii Europejskiej również wymieniono łącznie Antarktydę, pominięto zamorskie gminy Holandii i dodano Hongkong i Makau, ponadto drobne terytoria amerykańskie wymieniono jako jedno o nazwie Małe Oddalone Wyspy Stanów Zjednoczonych, dwa terytoria norweskie wymieniono jako jedno o nazwie Svalbard i Jan Mayen oraz jako osobne terytorium wymieniono Wyspy Alandzkie[3]. Wykaz UE jest zbieżny z wykazem ISO, dwie różnice to uwzględnienie przez ISO trzech gmin zamorskich Holandii, które potraktowano jako jedno terytorium o nazwie Bonaire, Sint Eustatius i Saba, oraz pominięcie francuskiego terytorium Wyspa Clippertona[4].
W rubryce „Data utworzenia” podano rok utworzenia posiadłości – pominięto tu krótkie okresy administracji przez inne państwa; w przypadku dłuższego administrowania przez obecną metropolię podano datę wydzielenia jako osobnego terytorium.
Państwo kontrolujące | Nazwa terytorium | Data utworzenia | Wcześniejszy status Zmiany statusu od czasu utworzenia terytorium |
---|---|---|---|
Australia | Australijskie Terytorium Antarktyczne[5] | 1933 | terytorium brytyjskie |
Norfolk – Terytorium Wyspy Norfolk | 1914 | terytorium Nowej Południowej Walii | |
Wyspa Bożego Narodzenia – Terytorium Wyspy Bożego Narodzenia | 1958 | terytorium brytyjskiego Singapuru | |
Wyspy Ashmore i Cartiera – Terytorium Wysp Ashmore i Cartiera | 1978 | część Terytorium Północnego | |
Wyspy Heard i McDonalda – Terytorium Wysp Heard i McDonalda | 1947 | terytorium brytyjskie | |
Wyspy Kokosowe – Terytorium Wysp Kokosowych (Keelinga) | 1955 | terytorium brytyjskiego Singapuru | |
Wyspy Morza Koralowego – Terytorium Wysp Morza Koralowego | 1969 | część australijskiego stanu Queensland | |
Dania | Grenlandia | 1380 | posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1979 terytorium autonomiczne |
Wyspy Owcze | 1380 | posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1948 terytorium autonomiczne | |
Francja | Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne[5] | 1955 | dependencja Madagaskaru |
Gujana Francuska | 1643 | obszar bez przynależności państwowej; od 1946 departament zamorski | |
Gwadelupa | 1775 | część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski | |
Majotta[6] | 1975 | część francuskich Komorów; od 2003 zbiorowość zamorska; od 2011 departament zamorski | |
Martynika | 1783 | część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski | |
Nowa Kaledonia | 1853 | obszar bez przynależności państwowej; od 1946 terytorium zamorskie, od 1999 specjalny status | |
Polinezja Francuska | 1842–1888 | obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa na poszczególnych wyspach); od 1946 terytorium zamorskie jako Francuskie Posiadłości w Oceanii, od 1957 pod obecną nazwą, od 2003 zbiorowość zamorska | |
Reunion | 1642 | obszar bez przynależności państwowej; od 1665 posiadłość Francuskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, od 1764 kolonia, od 1946 departament zamorski | |
Saint-Barthélemy – Wspólnota Saint-Barthélemy | 2007 | część Gwadelupy | |
Saint-Martin – Wspólnota Saint-Martin | 2007 | część Gwadelupy | |
Saint-Pierre i Miquelon – Wspólnota Terytorialna Saint-Pierre i Miquelon | 1763 | część brytyjskiej Nowej Szkocji; od 1946 terytorium zamorskie, od 1976 departament zamorski, od 1985 zbiorowość terytorialna, a od 2003 zbiorowość zamorska | |
Wallis i Futuna – Terytorium Wysp Wallis i Futuna | 1961 | dependencja Nowej Kaledonii; od 1961 terytorium zamorskie, od 2003 zbiorowość zamorska | |
Wyspa Clippertona | 1935 | część Kolonii Oceanii | |
Holandia | Aruba | 1986 | część Antyli Holenderskich |
Bonaire | 2010 | część Antyli Holenderskich | |
Curaçao – Kraj Curaçao | 2010 | część Antyli Holenderskich | |
Saba | 2010 | część Antyli Holenderskich | |
Sint Eustatius | 2010 | część Antyli Holenderskich | |
Sint Maarten | 2010 | część Antyli Holenderskich | |
Norwegia | Jan Mayen | 1922 | obszar bez przynależności państwowej |
Svalbard | 1920 | obszar bez przynależności państwowej | |
Wyspa Bouveta | 1928 | terytorium brytyjskie | |
Wyspa Piotra I[5] | 1930 | obszar bez przynależności państwowej | |
Ziemia Królowej Maud[5] | 1938 | obszar bez przynależności państwowej | |
Nowa Zelandia | Dependencja Rossa[5] | 1923 | terytorium brytyjskie |
Niue | 1903 | część Wysp Cooka; od 1974 terytorium stowarzyszone | |
Tokelau | 1949 | część brytyjskiej kolonii Wyspy Gilberta i Ellice | |
Wyspy Cooka | 1901 | część Brytyjskiego Terytorium Zachodniego Pacyfiku; od 1965 terytorium stowarzyszone | |
Stany Zjednoczone | Baker | 1857 | obszar bez przynależności państwowej |
Guam – Terytorium Guamu | 1898 | część hiszpańskich Filipin | |
Howland | 1857 | obszar bez przynależności państwowej | |
Jarvis | 1858 | obszar bez przynależności państwowej | |
Johnston | 1858 | obszar bez przynależności państwowej | |
Kingman | 1922 | obszar bez przynależności państwowej | |
Mariany Północne – Wspólnota Marianów Północnych | 1978 | część Powierniczych Wysp Pacyfiku | |
Midway | 1867 | obszar bez przynależności państwowej | |
Navassa[7] | 1857 | obszar bez przynależności państwowej | |
Palmyra | 1959 | część amerykańskiego Terytorium Hawajów | |
Portoryko – Wspólnota Portoryka, Wolne Stowarzyszone Państwo Portoryko[8] | 1898 | kolonia Hiszpanii; od 1917 terytorium Stanów Zjednoczonych, od 1952 terytorium stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi | |
Samoa Amerykańskie – Terytorium Samoa Amerykańskiego | 1899 | obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa) | |
Wake | 1898 | terytorium hiszpańskie | |
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych | 1917 | posiadłość Danii | |
Wielka Brytania | Akrotiri | 1960 | część brytyjskiego Cypru |
Anguilla | 1980 | część brytyjskiego terytorium Saint Kitts-Nevis-Anguilla | |
Bermudy | 1612 | obszar bez przynależności państwowej; od 1612 kolonia Kompanii Wirginijskiej, od 1615 kolonia Somers Isles Company, od 1684 kolonia korony, a od 2002 terytorium zamorskie | |
Brytyjskie Terytorium Antarktyczne[5] | 1962 | 3 dependencje Falklandów: Ziemia Grahama, Orkady Południowe, Szetlandy Południowe | |
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego[9] | 1965 | część Mauritiusu | |
Brytyjskie Wyspy Dziewicze | 1871 | część brytyjskiej kolonii Saint Christopher, Nevis, Anguilla i Wyspy Dziewicze; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich | |
Dhekelia | 1960 | część brytyjskiego Cypru | |
Falklandy[10] | 1833 | ||
Georgia Południowa i Sandwich Południowy[10] | 1985 | dependencja Falklandów | |
Gibraltar[11] | 1713 | część Hiszpanii; od 1830 roku kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie | |
Guernsey – Baliwat Guernsey[12] | 1204 | część Księstwa Normandii | |
Jersey – Baliwat Jersey[12] | 1487 | część Guernsey | |
Kajmany | 1959 | dependencja Jamajki; w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich | |
Montserrat | 1832 | część brytyjskiej kolonii Antigua-Barbuda-Montserrat; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich | |
Pitcairn – Wyspy Pitcairn, Henderson, Ducie i Oeno | 1952 | część Brytyjskiego Terytorium Zachodniego Pacyfiku; do 1970 administrowany z Fidżi | |
Turks i Caicos | 1959 | dependencja Jamajki (w latach 1848–1873 jako samodzielna kolonia); w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich | |
Wyspa Man[12] | 1333 | część Królestwa Szkocji; od 1399 Dependencja korony brytyjskiej | |
Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha | 1659 | posiadłość Holandii; do 1834 posiadłość Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej; następnie kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie |
Terytoria historyczne (istniejące w XX i XXI wieku)
[edytuj | edytuj kod]W rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, państwa niezależne – grubszą czcionką, a państwa nieuznawane – pogrubioną kursywą.
Terytoria pod zwierzchnictwem Polski
[edytuj | edytuj kod]W rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, a państwa niezależne – grubszą czcionką.
Posiadłości | Nazwa terytorium | W latach | Potem / Obecnie |
---|---|---|---|
Europa | Lenna Polski | 1119–1795 (z przerwami) | Polska, Rosja, Rumunia, Ukraina, Litwa, Łotwa, Białoruś, Niemcy, Słowacja, Mołdawia, Estonia |
Afryka | Wyspa Świętego Andrzeja1 | 1651–1659 | Gambia, James Island |
Wyspa Świętej Marii1 | 1651–1664?< | Gambia, Bandżul | |
Fort Jillifree1 | 1651–1664?< | Gambia, Jufureh | |
Ameryka | Nowa Kurlandia1 | 1654–1690 | Trynidad i Tobago |
1 Kolonia Kurlandii i Semigalii – lenna Rzeczypospolitej (Czy Rosja uczestniczyła w pierwszym rozbiorze Polski, czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach? s.54).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- państwa świata
- terytorium stowarzyszone
- lista etymologii nazw terytoriów zależnych
- obszary specjalne państw członkowskich Unii Europejskiej
- terytorium autonomiczne
- australijskie terytoria zewnętrzne
- brytyjskie terytoria zależne
- francuskie terytoria zależne
- norweskie terytoria zależne
- terytoria zależne Nowej Zelandii
- terytoria zależne Stanów Zjednoczonych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych.
- ↑ Dependencies and Areas of Special Sovereignty.
- ↑ Wykaz krajów, terytoriów i walut.
- ↑ ISO 3166-1.
- ↑ a b c d e f Na mocy Układu Antarktycznego do roku 1991 zostały zawieszone roszczenia terytorialne do obszarów znajdujących się na południe od 60°S. Na mocy podpisanego 30 kwietnia 1991 w Madrycie układu, postanowienia Układu Antarktycznego odnośnie do roszczeń terytorialnych zostały przedłużone do 2041 roku.
- ↑ Roszczenia Komorów.
- ↑ Roszczenia Haiti.
- ↑ Obie nazwy są w użyciu.
- ↑ Roszczenia Mauritiusa.
- ↑ a b Roszczenia Argentyny.
- ↑ Roszczenia Hiszpanii.
- ↑ a b c Dependencje Korony brytyjskiej.
- ↑ Irak. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-05-04] .
- ↑ Indonezja. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-02] .
- ↑ Kenia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-05-04] .
- ↑ a b c d e f g h i W latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich pod zwierzchnictwem Wlk. Brytanii.
- ↑ Alaska, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-07-27] .
- ↑ Hawaje, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-07-27] .