Elfriede Jelinek (2004) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Narodowość |
austriacka |
Dziedzina sztuki |
literatura |
Nagrody | |
Strona internetowa |
Elfriede Jelinek (ur. 20 października 1946 w Mürzzuschlag) – austriacka pisarka i feministka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla w roku 2004.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jej ojciec, Friedrich Jelinek, z wykształcenia chemik, był czeskim Żydem, któremu udało się przeżyć II wojnę światową, ponieważ pracował dla III Rzeszy. Zajmował się badaniem metod użycia gazu, którego Niemcy używali w obozach koncentracyjnych[1]. Matka Olga Ilona Buchner, pochodzenia rumuńsko-niemieckiego, córka rzeźnika, mieszkała w Wiedniu. Urodziła córkę w wieku 43 lat[2].
Pierwsze próby literackie Elfriede Jelinek podejmowała w wieku 6 lat. W 1966 wysłała swoje wiersze do Austriackiego Towarzystwa Literackiego, które zaprosiło ją w 1967 na spotkanie młodych twórców w Innsbrucku. W tym samym roku wydany został tomik jej wierszy pt. Lisas Schatten (Cień Lizy)[3].
Od wczesnych lat uczyła się gry na fortepianie. Mimo poważnych problemów zdrowotnych ukończyła Konserwatorium w Wiedniu (dyplom w 1971)[3]. Na Uniwersytecie w Wiedniu ukończyła historię sztuki.
Jest związana z lewicą – przez lata utrzymywała bliskie kontakty ze środowiskami komunistycznymi (w latach 1974–1991 była członkiem Komunistycznej Partii Austrii).
Jelinek żyje z dala od mediów, cierpi na agorafobię oraz fobię społeczną[4][5] (dlatego też nie odebrała osobiście Nagrody Nobla), prawie wcale nie udziela wywiadów. Zabiera jednak głos w wielu kwestiach (np. w głośnej sprawie Josefa Fritzla), wypowiadając się na swej stronie internetowej. Tutaj[6] też umieściła w 2009 r. tekst swej ostatniej powieści, pt. Zazdrość (Neid), rezygnując z druku[7].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Głównymi tematami jej feministycznej prozy są kobieca seksualność i walka płci. W ostatnich utworach bardziej skupiła się na satyrycznym i demaskatorskim opisie problemów społecznych, które jej zdaniem występują współcześnie. Między innymi pisze o antysemityzmie, odradzającym się nazizmie i istniejącym, jej zdaniem, związkiem nazizmu z katolicyzmem. Dotyka też w swej twórczości tematyki ekologicznej[8].
W środowisku literackim jest uważana za pisarkę kontrowersyjną i skandalizującą[9]. Także przyznanie Jelinek Nagrody Nobla nie obyło się bez kontrowersji. Jeden z członków Akademii Szwedzkiej zrezygnował z dalszego uczestnictwa w jej pracach, zaznaczając, iż ta decyzja „rujnuje nagrodę”[10]. Jak brzmi uzasadnienie werdyktu, nagrodę przyznano za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”. Akademia wyeksponowała też „nadzwyczajną lingwistyczną pasję” w twórczości Jelinek.
Powieść Pianistka została zekranizowana w 2001 przez austriackiego reżysera Michaela Hanekego. Główną rolę w tym filmie zagrała francuska aktorka Isabelle Huppert.
Wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- 1998: Georg-Büchner-Preis
- 2002: Mülheimer Dramatikerpreis za Macht Nichts
- 2003: Else-Lasker-Schüler-Preis
- 2004: Lessing-Preis für Kritik
- 2004: Mülheimer Dramatikerpreis za Das Werk
- 2004: Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
- 2004: Nagroda Franza Kafki[11]
- 2009: Mülheimer Dramatikerpreis[12]
- 2011: Mülheimer Dramatikerpreis za Winterreise[13]
Powieści
[edytuj | edytuj kod]- bukolit. hörroman, Wien 1979
- jesteśmy przynętą, kochanie! (wir sind lockvögel baby!), Reinbek 1970; wydanie polskie: W.A.B., 2009
- Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft, Reinbek 1972
- Amatorki (Die Liebhaberinnen), Reinbek 1975; wydanie polskie: W.A.B., 2005
- Wykluczeni (Die Ausgesperrten), Reinbek 1980; wydanie polskie: W.A.B., 2005
- Pianistka (Die Klavierspielerin), Reinbek 1983; wydanie polskie: Sic!, 1997
- Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr, Reinbek 1985
- Pożądanie (Lust), Reinbek 1989; wydanie polskie: W.A.B., 2007
- Dzieci umarłych (Die Kinder der Toten), Reinbek 1995; wydanie polskie: W.A.B., 2009
- Żądza (Gier), Reinbek 2000; wydanie polskie: W.A.B., 2007
- Zazdrość (Neid) 2009 – opublikowana w Internecie
- Babel, Podróż Zimowa; wydanie polskie: Agencja Dramatu i Teatru 2013
Dramaty
[edytuj | edytuj kod]- Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte, 1977
- Clara S., 1981
- Burgtheater, 1983
- Choroba, albo współczesne kobiety, 1984
- Präsident Abendwind, 1987
- Wolken.Heim, 1988
- Totenauberg, 1991
- Raststätte, 1994
- Stecken, Stab und Stangl, 1996
- Ein Sportstück, 1998
- er nicht als er, 1998
- In den Alpen
- Das Werk
- Prinzessinnendramen
- Bambiland, 2003'
- Rechnitz (Der Würgeengel), 2008
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Afisz Teatralny: Twórczość Jelinek – pisać o sobie i dla siebie [online], www.afiszteatralny.pl [dostęp 2016-07-24] .
- ↑ Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa, w: „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, s. 16−17.
- ↑ a b Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa…, s. 16−17.
- ↑ Elfriede Jelinek – Interview. 7 października 2004. s. Nobelprize. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
- ↑ A Gloom of Her Own. 21 listopada 2004. s. The New York Times. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
- ↑ elfriedejelinek.com.
- ↑ Elfriede Jelinek opublikowała swoją powieść w Internecie [online], Gazeta.pl, 8 maja 2008 [dostęp 2009-10-19] .
- ↑ Zob: Prof. Małgorzata Sugiera z Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawczyni twórczości Jelinek, w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .
- ↑ Np. wypowiedzi prof. Małgorzaty Sugiery i prof. Jacka Trznadla, zamieszczone w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .
- ↑ „Zrujnowany” Nobel, artykuł w portalu księgarskim ksiazka.net.pl, 2005-10-12. Dostęp: 2009-10-19.
- ↑ Cena Franze Kafky. Společnost Franze Kafky. [dostęp 2014-09-19]. (cz.).
- ↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis | WAZ.de. derwesten.de, 3 czerwca 2009. [dostęp 2015-11-21]. (niem.).
- ↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis 2011 [online], nachtkritik.de [dostęp 2015-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-22] (niem.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Witryna internetowa Elfriede Jelinek (niem.)
- Elfriede Jelinek-Forschungszentrum [online], Praesens Verlag [zarchiwizowane z adresu 2005-10-28] (niem.).
- ISNI: 0000000121193065
- VIAF: 7404147
- LCCN: n80128979
- GND: 119001802
- NDL: 00649648
- LIBRIS: jgvxz4x24sp3z5t
- BnF: 120252416
- SUDOC: 030856361
- SBN: RAVV064401
- NLA: 35244830
- NKC: jn19990004021
- DBNL: jeli003
- BNE: XX852145
- NTA: 068375905
- BIBSYS: 90119352
- CiNii: DA02455431
- Open Library: OL35503A
- PLWABN: 9810703382105606
- NUKAT: n97087579
- J9U: 987007263211905171
- PTBNP: 134998
- CANTIC: a10106443
- LNB: 000062224
- NSK: 000084581
- CONOR: 11911267
- BNC: 000621925
- ΕΒΕ: 81158
- BLBNB: 000249328
- KRNLK: KAC200402706
- LIH: LNB:V*16060;=1A